A Fiscalía intervén para protexer aos nenos refuxiados de Ucraína

(10/06/2022)

A Fiscalía intervén para protexer aos nenos refuxiados de Ucraína

O ministerio público reclama ás comunidades autónomas que asuman a garda dos menores procedentes de orfanatos ou traídos por ONG e titores non legais

Un grupo de nenos e adolescentes ucranios procedentes dun orfanato, no Colexio da Inmaculada, en Armenteros (Salamanca), onde foron acollidos, o 20 de abril. Miguel Velasco Almendral


María Martín
O País. Madrid - 09 jun 2022 -

A Fiscalía enviou unha nota interna a todos os seus fiscais delegados de menores para que sexan máis proactivos ante a chegada a España, fuxindo da guerra, de nenos ucranios sós ou acompañados por adultos que non son os seus pais. O fiscal de Sala Coordinador de Menores, Eduardo Esteban Rincón, fixa o protocolo que deben seguir e ínstalles a reclamar que as administracións autonómicas asuman as súas responsabilidades. A principal preocupación, segundo despréndese da instrución á que tivo acceso O PAÍS, son os nenos procedentes de orfanatos e outros grupos traídos por ONG ou cidadáns sen ningunha coordinación coas autoridades. Ata o 7 de xuño, había en España 1.508 menores ucranios considerados non acompañados en sentido estrito e 3.202 menores con algún adulto, pero que se consideran en risco activo.

España diferencia distintos perfís de menores no caso dos ucranios. O primeiro é o que chega acompañado dos seus proxenitores, titores ou con algunha persoa que acredita unha relación de parentesco con documentos válidos en Ucraína. O segundo é o daqueles que veñen cunha persoa que exerce o seu garda de feito, aínda que non necesariamente é o seu titor legal, un perfil que encaixa con grandes grupos de nenos que chegaron a España acompañados de profesores, adestradores ou coidadores. E un último perfil é o do neno que foxe totalmente só, un menor estranxeiro non acompañado en sentido estrito.

Desde que comezou a guerra e miles de refuxiados empezaron a chegar a España (xa son preto de 120.000), reinou certo descontrol cos nenos desprazados. No caso dos menores que viñan cos seus pais non había dúbidas; no caso dos nenos sós, aplicábase o protocolo que se usa para calquera outro menor estranxeiro sen os seus proxenitores: as comunidades autónomas asumían o seu garda e coidado. Pero había dúbidas de que facer co resto. A primeira preocupación é facer aflorar todos eses casos. Moitos nenos chegaron grazas a iniciativas solidarias sen coñecemento das autoridades españolas, sexa, por exemplo, con ONG ou con familias que xa participaban en programas de acollida de nenos ucranios. Pero ante esa casuística variada xurdían preguntas: quen fiscaliza que eses nenos están en espazos axeitados? Quen se asegura de que os adultos que os acompañaron na súa viaxe ou as familias de acollida garanten o seu benestar, a súa educación, o seu acceso á sanidade...? Quen responde, en última instancia, se hai unha situación de risco? A resposta agora está máis clara: as comunidades autónomas.

A iniciativa da Fiscalía está dirixida por tanto, sobre todo, á protección dos nenos acompañados por adultos que non son os seus titores legais, para os que existe un maior baleiro normativo. Este perfil é o que, segundo o ministerio público, “expón especiais problemas”, xa que a situación de desprotección na que se atopan eses nenos “compártena co responsable que os acompaña”. Nese colectivo encaixan, por unha banda, os que veñen de orfanatos, pero tamén de escolas deportivas ou equipos de fútbol. Estes nenos veñen acompañados dos seus coidadores, que exercen de titores legais aínda que estritamente non o son. Por outro, o ministerio público inclúe a outros grupos “máis ou menos numerosos”, que foron trasladados por algunha ONG no marco de programas solidarios por cidadáns voluntarios, sen mediación da embaixada e sen poñelo en coñecemento das autoridades españolas.

Tanto os nenos sós como os acompañados polos seus coidadores que exercen a garda de feito son responsabilidade das comunidades autónomas. Pero, ante a falta de precedentes e instrucións claras, os gobernos autonómicos non asumiron as súas responsabilidades como deberían, segundo fontes fiscais.

Un exemplo claro desta situación, aínda que hai moitos máis, é o do grupo de nenos fuxidos dun orfanato de Ucraína grazas á Fundación Madriña. Foi a entidade privada quen xestionou a súa chegada, buscou e descartou varios lugares para o seu aloxamento ata que o grupo acabou no colexio dun pobo de Salamanca. A entidade privada ocúpase practicamente de todo e financia os gastos, mentres que a comunidade apenas ofrece atención sanitaria e educativa. As autoridades supervisan, non exercen a garda, que, na práctica, aínda que non formalmente, está en mans dos seus coidadores ucranios. Foi precisamente este episodio, segundo dixo este xoves o fiscal Rincón nun encontro na Fundación Profesor Uría, o que empuxou ás autoridades para tomar cartas no asunto para evitar “riscos”.

As instrucións recibidas o mércores definen o procedemento que ten que seguirse a partir de agora. O primeiro cribado farao a Policía, que debe rexistrar ao neno como menor en situación de risco, entregalo á entidade pública correspondente e informar á Fiscalía. Asumido este trámite, os fiscais deben incoar expedientes individuais e instar á comunidade autónoma a que lle preste atención inmediata e asuma a súa garda provisional no caso de que non o fixera. Os fiscais tamén informarán as comunidades sobre as peculiaridades de cada caso, para que decidan cal é o acollemento máis axeitado (familiar ou residencial). A recomendación expresa é que non se separe aos irmáns e que os gobernos autonómicos manteñan informados aos fiscais das súas decisións.

A nota chega máis de tres meses despois de que comezase o conflicto e tras fracasar outras iniciativas que as autoridades españolas quixeron poñer en marcha para protexer aos refuxiados máis vulnerables desta guerra. Entre as alternativas, o Ministerio de Xustiza quixo impulsar os acollementos transfronteirizos, unha figura de protección do menor recollida no Convenio da Haia, pero era necesaria a colaboración das autoridades ucranias, que non responderon á demanda española.