A filantropía deixou pegada na Costa da Morte

(22/11/2021)

 

 Cristina Viu CARBALLO / LA VOZ

 

ANA GARCÍA

 

GRANDES MECENAS | REPORTAXE | Os maiores gastos realizáronse en educación e infraestruturas, as principais necesidades para a comarca

 

21 novs 2021 .

 

Non é, nin moito menos, unha pegada todo o profunda que debese, porque as persoas adiñeiradas da Costa da Morte que decidiron deixar as súas fortunas para beneficio dos seus conveciños lograron para os seus pobos un desenvolvemento que sen a súa acción houbese senón moito máis lento. Nalgúns casos o que construíron segue marcando a diferenza nos pobos que recibiron os legados. Pero en ocasións non foi fácil que o diñeiro chegase ao destino que o filántropo desexara e foi necesaria unha ou varias mans honestas e firmes para que a fortuna acabase onde debía.

 

Colexio e Fundación

 

Fernando Blanco de Lema. (Cee, 18 de outubro de 1976). Con só 13 anos emprende camiño a Cuba , onde empeza como dependente de ultramarinos, pero termina dedicándose ao negocio da ferraxería, que se converte na base da súa fortuna. Compra accións de bancos e compañas de ferrocarril, ademais doutros investimentos. Tres días antes de morrer, o 2 de abril de 1875 , redacta un testamento no que se declara solteiro e sen fillos e decide empregar a súa fortuna, valorada en 750.000 pesos de ouro, na construción e mantemento dun colexio de primeira e segundo ensino en Cee. A realización do gran proxecto do filántropo, determinaría o nacemento da Fundación Fernando Blanco . A construción do centro educativo comezou o 2 de agosto de 1880 e a inauguración celebrouse o 2 de outubro de 1886. O programa foi preparado por Acisclo Fernández-Vallín, conselleiro de Instrución Pública. A escola de nenas, cuxa obra comezou en abril de 1882, é hoxe a sede da Fundación e edificouse sobre o solar da casa natal do filántropo. Nela recibían educación os párvulos, ata os 7 anos e, as nenas, ata os 14.

 

MARCOS RODRÍGUEZ

O instituto segue en funcionamento como centro de secundaria, bacharelato e FP e a súa función complétase co museo, que acolle un importante legado científico e pictórico, con óleos de Madrazo. Ademais, a fundación mantén o legado do benefactor concedendo bolsas anuais para os estudantes e un completo programa cultural todos os meses de outubro.

José Carreira Fábregas. (Corcubión, 19 de marzo 1857). Pertencía a unha familia de 12 fillos e emigrou en plena adolescencia a Arxentina . Tras varios traballos abriu o seu propio negocio e foi prosperando ata converterse nun exitoso empresario. casou, pero non chegou a ter fillos. Ocupou postos de importancia na banca e en compañas de seguros, pero tamén en entidades benéficas, segundo explica Luis Lamela nas súas crónicas Galicia escura Finisterre vivo.

Con 44 anos regresou a Corcubión e realizou a súa primeira doazón, un púlpito gótico de madeira de catro metros para a igrexa de San Marcos. Ao falecer en xullo de 1918 estableceu no seu testamento que se construíse no seu pobo unha escola de artes e oficios que leva o nome de Fundación José Carreira, pero a súa viúva anulou as súas últimas vontades, aínda que finalmente accedeu a doar parte do capital para a construción dun instituto.

Cedidas por Luis Lamela

Cinco anos despois do falecemento, o cadáver embalsamado do filántropo chegaba ao porto da Coruña para ser inhumado no panteón familiar, ao mesmo tempo que se construía o centro educativo que se abriu en 1931, aínda que se terminou a obra en 1926. Hoxe o edificio alberga a casa consistorial despois de que a Xunta construíse un novo centro educativo. O Concello pediu a desafectación do edificio.

Fonte e rampla

Anselmo Villar Amigo. (Malpica, 1850). Era fillo do secretario do xulgado municipal e emigrou a Arxentina cando aínda non cumprira os 12 anos, segundo explicou Xurxo Alfeirán nun artigo. Alí converteuse nun emprendedor empresarial e fixo fortuna, ademais de ser un afamado político en Buenos Aires e, a intervalos, deputado no Parlamento Español polos distritos de Corcubión e Muros. Desde moi pronto se destapou como filántropo tanto en Arxentina como en Malpica, onde había de deixar un importantísimo legado. Xa en outubro de 1896 adiantou 30.000 reais para a realización dunha fonte no centro da localidade que recibía auga canalizada dos pozos de Regueiro.

ANA GARCIA

 Traída de auga

Benigno Lago. (Corcubión, 12 de outubro de 1897), era coñecido como O Peruano e con 18 anos, reclamado por un familiar, foi a Arxentina. Regresou a Corcubión cinco anos despois, casou e tivo tres fillos. Comprou unha goleta e dedicouse ao transporte de combustible pola zona da Patagonia. En Río Galegos co-fundou e presidiu o primeiro centro galego, conta Luis Lamela nunha das súas Galería de Emigrantes. En 1940 residía en Ica, en Perú, onde se dedicou á caza de focas para o negocio da pel e despois á salgadura dos fígados, para terminar con varias fábricas de conservas. Foi o que iniciou en Perú a pesca dunha especie para fariña de peixe.

As escolas cambiaron unha época na que a educación era un ben escaso

Se había un asunto que preocupaba aos emigrantes que conseguiran facer fortuna allende os mares era que os nenos dos seus pobos natais tivesen acceso á educación, talvez coa intención de que non seguisen os seus pasos. A inmensa maioría dos benefactores e filántropos que houbo na zona dedicaron parte ou todo o seu legado á construción de escolas e outras instalacións dedicadas á formación dos veciños. O segundo asunto en canto a querenza por parte dos ricos indianos era facilitar a vida das persoas maiores sen recursos, case co mesmo interese co que gastaban na Igrexa, xa fose para doar imaxes, púlpitos ou incluso para construír os seus propios templos. Así foron varios os que terminaron enterrados nas capelas das obras que sufragaron, como é o caso de Fernando Blanco de Lerma ou de José Carreira, cuxos restos terminaron sendo trasladados ao cemiterio municipal en 1998.

KOPA

Biblioteca

Santiago Rey Fernández-Latorre. En 1997 a familia Rey Romero doou ao Concello de Muxía un inmoble que foi convertido en casa dá Cultura. Precisamente nese lugar, pero no 2007, Santiago Rey Fernández-Latorre, presidente de La Voz de Galicia, foi nomeado fillo predilecto de Muxía. Poucos meses despois, como responsable da Fundación que leva o seu nome, asinou co alcalde Félix Porto un convenio polo que se facía cargo da reforma do inmoble e da creación da biblioteca municipal, que, como a praza na que está o edificio, leva o seu nome. A inauguración levou a cabo o 31 de marzo do 2008, segundo o previsto, e as instalacións abríronse ao público o 1 de abril. Desde entón acolleron numerosos actos culturais, todos eles relacionados co mundo do libro, desde presentacións de novidades editoriais ata actuacións encamiñadas á promoción da lectura.

Ana Garcia

Cinco escolas

ABC do Partido de Corcubión. A Asociación Benéfica Cultural do Partido de Corcubión en Buenos Aires cumprirá o 26 de agosto do 2022 os seus primeiros cen anos de existencia e para os actos que están a preparar para o próximo novembro están a invitar aos alcaldes da Costa da Morte. A entidade que agora preside Carlos Óscar Ameijeiras Miñones foi un dos principais benefactores da zona. Está integrada por emigrantes da comarca e grazas ao seu apoio económico construír cinco escolas. Á entidade débense as de Areas Blanco , de Nemiña (Muxía); Marcial González, de Estorde (Cee); Juan Díaz Fernández, en Suarriba (Fisterra), e a Labarta Pose, en Pasarela (Vimianzo).

A entidade, practicamente xa centenaria, tiña como principais fins desde a súa creación non só levantar escolas ou mellorar as xa existentes, senón premiar aos mellores estudantes e fomentar o intercambio comercial entre España e Latinoamérica. Tamén se centrou no desenvolvemento agropecuario da zona.

Escolas do xardín

Desiderio Varela Puga. O filántropo carballés deixou no seu testamento, outorgado o 23 de decembro do 1907, a importante cantidade de 32.500 pesetas da época para a construción dunhas escolas públicas para nenas e nenos. Encárgase a obra a Eduardo Rodríguez Losada e inaugúrase en 1929. Desiderio Varela, cuxo nome leva a rúa que pasa fronte ás escolas, era médico e foi director do balneario de Carballo entre 1885 e 1889, ademais de escribir a Memoria sobre as augas medicinais en Galicia.

Basilio Bello

Tamén instituyó á súa morte unha axuda en favor das viúvas e os orfos dos médicos pobres da provincia da Coruña. Levaba o nome da súa esposa, Amalia Gómez, e tratábase dun donativo anual de 250 pesetas. Ademais, cedeu boa parte dos seus libros á Biblioteca do Consulado, que está situada na rúa Panadeiras da Coruña.

Asilo Emilio Alonso

Fundación Riestra e outros. A constitución do asilo Emilio Alonso, en Corcubión, foi un asunto complicado a pesar de que as vontades que aqueles que deixaron os seus legados para atender aos anciáns desamparados parecían bastante claras. O segundo matrimonio do médico Emilio Alonso demorou, segundo conta Luis Lamela, o obxectivo inicial dos primitivos propietarios do patrimonio legado, basicamente a familia Riestra , o indiano Santiago Domínguez Trillo, e Camilla Andrade e Abente. As condicións que ela puxo para a doazón fixeron que a instalación se abrise o 24 de decembro de 1924, seis días antes de que vencese o prazo de 5 anos para gastar o diñeiro. Axudou que a segunda esposa do médico renunciase parcialmente ao seu usufructo. A actividade en realidade comezou en 1926. A partir de entón albergou e alimentou aos pobres.

Legados perdidos incluso por falta de resposta

Corcubión apenas se viu beneficiado pola fortuna de Simón Tomei Santos, o inventor dos coches de cabalos de aluguer. Así o explica Alejandro Lamas Costa nas súas Historias de Corcubión. A pesar de que realizou diversas xestións en distintas épocas non se conseguiu que se construísen as escolas que o filántropo desexara para o seu pobo. Si que chegou o diñeiro para os hospitais de Madrid e para outras axudas, pero non o que se especificaba no seu testamento, outorgado en xullo de 1787, no que tamén se establecía unha paga para vestir cada ano a nove nenos e ao mesmo número de nenas. Nos anos 20, o Concello realizou novos trámites, pero só logrou recuperar un pequeno capital de 7.812 pesetas.

Outro caso é o de Plácido Castro, nacido en Fisterra, deputado provincial e dono do castelo do Príncipe de Ameixenda, que lle pediu a asociación ABC de Corcubión como sanatorio-asilo para emigrantes, pero non respondeu. Cedeuno á deputación de Valladolid , que rexeitou o legado.