O rostro de Muna deu un envorco cando viu como un buque da Armada británica achegábase ao barco no que viaxaba desde Libia ata as costas de Italia. Pero o seu sorriso non quedou totalmente impresa na súa cara ata que a trasladaron desde o destartalado cascarón no que se botou ao mar ata o Bourbon Argos, unha das tres naves que forman parte da operación posta en marcha fai tres meses por Médicos sen Fronteiras para facer labores de rescate no Mediterráneo.

O fondo da historia de Muna non é diferente á dos 225.000 inmigrantes que, segundo Acnur, chegaron ás costas de Europa a través do mesmo mar que asucan agora no verán decenas de cruceiros. A metade fixérono a través de Grecia. Só entre xaneiro e xullo deste ano por esa ruta cruzaron 124.000 persoas. As illas do país coa economía máis depauperada da UE son agora a maior porta de entrada de inmigrantes ao vello continente.

E é aí onde organismos como o Frontex máis botan en falta a escaseza de medios despregados polos Estados da UE, algo que, ao seu xuízo, pon en cuestión a solidariedade dentro da Unión. «A gran porta de entrada de inmigrantes a Europa é agora Grecia porque aínda que os buques que navegan polo ruta do Mediterráneo central levan máis xente, e cando hai unha traxedia é máis dramático, son máis os que chegan agora polas illas do Exeo. Justo é aí onde precisamos máis medios, sobre todo axentes de fronteira que axuden ás autoridades gregas a rexistrar a toda esa xente», subliña o director adxunto da axencia, o español Gil Arias.

Muna usou a ruta do Mediterráneo central, un dos catro grandes puntos negros da inmigración, xunto con Grecia, España e os Balcáns. Por non falar dos campamentos habilitados na localidade francesa de Calais, onde centenares de persoas agardan unha oportunidade para cruzar ao Reino Unido a través do Eurotúnel.

Só entre xaneiro e xuño deste ano elixiron o mesmo camiño que esta somalí 67.261 persoas, unha cantidade parecida aos que elixiron a vía dos Balcáns (67.444), pero moitos menos dos que entraron a través da ruta establecida polo oeste do Mediterráneo (entre xaneiro e maio, 5.429 persoas).

Como ela, a maioría fuxían de países en guerra ou onde o futuro é tan opaco que non queda máis remedio que deixar a vida en mans dunha viaxe no que moitos só achan a morte. A pregunta é por que veñen a Europa cando en África hai países con economías emerxentes como Sudáfrica ou a propia Etiopía. Talvez por unha cuestión de racismo ou relixión como en Nixeria.

«Non tiña sentido vivir en Somalia, un país tomado pola violencia onde lanzan bombas practicamente a diario». Aos seus 35 anos, Muna ten tres fillos. O maior, de 18, logrou o status de refuxiado en Suecia. Os outros dous permanecen en Somalia. Pediu a reagrupación familiar. Non lla concederon e por iso emprendeu a viaxe.

«Tras saír de Somalia, crucei Sudán -conta- e cheguei a Libia. Estiven 7 días metida nun camión para cruzar o deserto. No camiño puiden ver o corpo dun mozo sudanés. Á beira estaban outros compatriotas en moi mal estado, pero polo menos estaban vivos. Despois de cruzar a fronteira puiden ver homes armados que chegaban desde Níxer. Non importaba que foses muller porque alí nos trataban igual de mal».

O perigo de Libia

Non é a única que fala sobre a explotación á que son sometidos durante a viaxe. «Coñecía perfectamente o que pasaba porque o meu amigos mo contou a través do Facebook, pero non tiña elección», conta Fresghy. Este mozo de 20 anos abandonou Eritrea, á que algúns chaman a Corea do Norte africana, hai máis de 18 meses. Como tantos outros foi rescatado no mar. «Un día non dixen nada e funme», recorda. Estivo nun campo de refuxiados en Etiopía. Moitos pairan en Jartún (Sudán) para reunir fondos que lles permitan sobrevivir ás mafias en Libia e, desde alí, embarcarse rumbo a Europa. Unha pasaxe nun barco negreiro costa entre 4.000 e 6.000 dólares. «Non ter diñeiro cando chegas a ese país é como chamar á morte», explica. Os que logran chegar son tratados como escravos. Mohamed, un enxeñeiro que traballou, primeiro en Arabia Saudita, e logo como tradutor en Sudán para Médicos sen Fronteiras, estivo retido nunha casa con outros moitos ata que un día o subiron a el, a súa esposa e cinco fillos a un buque. Estivo aglomerado no barco ata que o rescataron. Como Yasef ou Joshua, que con tres anos garda xa na súa memoria o horror dunha odisea.

A UE sinala aos Estados e os culpa de non despregar os medios adecuados

As fronteiras de Europa son escenario dunha grave crise humanitaria. O vello continente enfróntase ao maior movemento migratorio de refuxiados desde a II Guerra Mundial. O éxodo e o número de peticións de asilo, como sinala Gil Arias, son xa superiores aos que se rexistraron durante a Guerra dos Balcáns a principios da década dos noventa. «O ano pasado pediron o estatuto de refuxiado en Europa 625.000 persoas. Durante o ano máis duro da Guerra dos Balcáns fixérono 400.000. No que vai de ano observamos que o número de persoas que o demandan vai en aumento, polo que podería haber unha nova marca», explica.

Para centenares de persoas a viaxe é como unha ruleta rusa. A maioría chegan de países en conflito como Afganistán, Siria Eritrea, Somalia, Mali, Chad, Nixeria... Incluso os que están concentrados na fronteira dos Balcáns cruzaron antes por Grecia e agora usan ese camiño para chegar ao seu último destino.

O dramático é que ante un problema desta gravidade as políticas deseñadas nos despachos de Bruxelas parecen non avanzar acordes co interese dos diferentes Estados. Desde Frontex, a axencia europea, denunciaron esta mesma semana que os medios que estes pon á súa disposición son insuficientes e que non alcanzan, o que tamén advirten a ONU e diferentes oenegués implicadas. «Reclamamos á UE e aos Estados membros que aumenten os recursos das operacións de procura e salvamento e que as manteñan o tempo que sexan necesarias», explica Paula Farias, coordinadora da operación de MsF no Mediterráneo.

Gil Arias explica que as críticas de Frontex non son por falta de orzamento, senón por non dispor de medios. «Dependendo da zona requirimos unhas cousas ou outras -apunta-. No Mediterráneo central é necesario un aumento de barcos ou avións, aínda que cos medios de que dispomos alí ímonos arranxando. Pero noutras zonas como as illas gregas se precisan gardas de fronteira que axuden aos gregos a levar os rexistros de entrada, facer entrevistas...».

Demandas reiteradas

Recorda que a primeira demanda de máis medios aos Estados da UE foi realizada en xuño. «Logo volvemos pedir en xullo e a resposta que obtivemos para o resto do ano resulta moi pobre porque é menor do que esperabamos».

Descoñece cales son as causas desa falta de resposta porque, como engade, «non explican cales son as razóns. Comunican, por exemplo, "cédolle un barco dúas semanas". Con iso facemos a planificación de traballo». Con todo, cre que «a razón é que os Estados teñen as súas propias operacións nacionais de control polo que os medios que poderían cedernos téñenos ocupados nelas. A distancia á que se atopan algúns Estados que poderían proporcionar medios como Reino Unido ou os países nórdicos fan pouco rendible o envío».

Xunto cos problemas na fronteira do Mediterráneo, Europa parece ter posto unha nova fronteira en Calais. «Non teño elementos de xuízo para falar dese caso, pero o Reino Unido non aplica a normativa Schengen. Respecto da demanda de solidariedade non pode estar só ás maduras».