«Era máis alto que agora». É a primeira impresión de Jesús Mallón Otero ao reencontrarse con Alberto Martí Villardefrancos. Pasaron 55 anos sen verse e o veterano fotógrafo vai camiño dos 94 anos. «Eu xa teño 70», apunta Antonio, irmán de Jesús, para evocar daquela a primeira, e única vez ata o reencontro do pasado mércores, que se viron os tres: «Era ou 5 de marzo de 1960 cando chegamos ao porto dá Coruña». Foi pouco antes de únaa da tarde e o Begoña, un transatlántico que facía a ruta entre Europa e o Caribe levando emigrantes ata nas adegas de carga, partira unha hora antes. Eles estaban abatidos, á beira dunha maleta e dun voluminoso baúl. A súa nai, María Otero, se había ir a buscar unha solución para que o seu fillo puidese seguir viaxe: «Foi ver a un veciño noso, Barcia, do Val do Dubra, que estaba na Coruña». E mentres, Alberto Martí fixo o seu labor: «Díxonos ti ponche aquí, ti senta na maleta...», evoca Antonio, agora sentado na biblioteca do Centro Galego de Artes da Imaxe, na Coruña, onde o seu director, Guillermo Escrigras, preparou unha copia do orixinal da famosa foto para cada un dos irmáns. Na parte posterior da imaxe, Martí escribe unhas palabras de cariño, despois de recordar que ademais do devandito veciño tamén axudou aos Mallón un sacerdote, José Luis Blanco , que asesoraba aos entón emigrantes con problemas. Antonio recorda como no porto coruñés, os donos dunha lancha ofrecéronse tratar de achegalos ao transatlántico en ruta, pero asustáballes o volume do baúl que levaban. Descartaron esta solución. «Miña nai traía cartos pero para vir a Coruña e volver para a casa, non para ir a Vigo e pagar unha pensión», explica Antonio. O Begoña tiña previsto facer escala no devandito porto e a solución collelo alí.
Antonio, entón con 14 anos, era o que se marchaba para Venezuela onde estaban, desde 1955, o seu pai, José, e o seu irmán maior, Agustín Manuel. Jesús quedaba coa súa nai.
Ata A Coruña debería traelos un coche «pero tinga outra viaxe». Por iso recorreron a un camión que traía unha carga de madeira para Carballo onde, tras descargar, seguiron ata o porto coruñés. Unha inoportuna picada, dos de entón, fixo que chegasen tarde e perdesen o barco. Todo isto lle contaron entón a Alberto Martí, «estivo moito tempo falando con nós». Mentres tanto, a nai atopou axuda e esa mesma tarde marcháronse para Vigo, onde estiveron o sábado e o domingo pola tarde Antonio embarcou no Begoña, coa súa maleta e o seu baúl.
Ese domingo, día 7 de marzo, na primeira páxina de La Voz de Galicia, publicábase por primeira vez a fotografía de Martí con conciso título: «Xa marchara o barco». E aí estaban os dous irmáns Mallón coas súas caras de preocupación e a equipaxe de Antonio.
«Pero, ¿que levaba nese baúl?», pregúntalle Ramón Villares, presidente do Consello da Cultura Galega, durante o encontro no CGAI. Esta institución, xunto coa Xunta, promoveu a exposición Os Adeuses, con imaxes de Alberto Martí sobre a emigración galega, sendo esta fotografía unha das que figura na mesma. Antonio sorrí: «Co que ía non baúl paguei a viaxe e aínda deberon sobrar cartos». Máis misterio ata que detalla: «Non baúl ían 96 botellas, case todas de coñá, (aínda vive ou home que ou preparou con palla non fondo para que non romperan as botellas), e miña nai púxolle tamén roupa por encima e chegaron todas alá». Recoñece que ao embarcar comentáronlle que o baúl «pesaba como ou chumbo» pero non lle puxeron ningún inconveniente, nin tampouco ao chegar a Venezuela. Resolto o misterio, entre risos, sobre todo despois de coñecer o destino definitivo do licor que, despois de once días de viaxe, o 18 de marzo de 1960, chegou ao porto da Guaira e de aí, xa coa axuda do seu pai, cargouse noutro vehículo para percorrer case 500 quilómetros ata Barquisimeto. Era onde estaba o colexio dos Xesuítas, cuxa cantina rexentaba José Mallón. A finalidade das botellas era a venda das mesmas, aínda que algunhas tamén eran para regalar.
Antonio comenta que nunca chegou a falar diso coa súa familia e polo tanto non sabe canto custou a súa viaxe, pero si sabe que o seu pai, cinco anos antes, había pago 11.000 pesetas. Recorda que naquel momento había moitos galegos no país. «Agora hai 46.000 galegos en Venezuela», apúntalle Antonio Rodríguez Miranda, secretario xeral de emigración, que segue con atención o relato de Antonio e dos seus 45 anos no país caribeño onde casou «cunha veciña de Val do Dubra que tamén estaba alí». Fíxoo en 1967, un ano despois de instalarse en Caracas, onde traballou de cociñeiro e puxo en marcha negocios de hostalería. O máis duro foi a morte do seu irmán maior, «morreu moi novo» por un problema de ril. A primeira vez que Antonio regresou a Galicia foi en 1972. Hai unha década regresou definitivamente para vivir en Compostela.
Outro irmán de Antonio foi quen lle comentou por primeira vez que vira a foto de Martí no libro Historia da Fotografía en España. Anos despois, Antonio e Jesús entraron a ver unha exposición que había na Rúa do Vilar, en Santiago e alí estaba colgada a foto. Era a exposición Os Adeuses. No reencontro con Martí, os dous irmáns tamén levaron un catálogo desta mostra. Logo, no porto da Coruña, evocaron unha imaxe que marcou as súas vidas e converteuse nunha icona da emigración galega. Curtidos mariñeiros mostraban a súa curiosidade vendo ao veterano fotógrafo, esta vez pousando, e aos Mallón evocando aqueles dous nenos coas súas boinas, as súas caras de tristeza polo barco perdido e o seu misterioso e enorme baúl.
