Mitos das políticas de inmigración

(26/11/2014)

Mitos das políticas de inmigración

Non son os máis pobres os que viaxan, senón os que acceden a capital financeiro ou social

Diego Acosta Arcarazo 26 NOVEMBRO 2014 - O País

Nos últimos meses, vénse debatendo en España, Italia e outros países sobre o mellor xeito de tratar a chegada de persoas procedentes de África a través de lugares como Ceuta e Melilla. Á marxe da ilegalidade dalgunhas das prácticas actuais en canto ao trato ás persoas na fronteira, convén facerse tres preguntas: existe unha invasión procedente do sur tal e como a describen algúns políticos e medios de comunicación? En caso de que exista, son eficaces a construción de muros e valos cada vez máis altos para freala? Por último, é a axuda ao desenvolvemento un factor relevante para reducir os fluxos migratorios?

En primeiro lugar, o feito de que as migracións sexan hoxe en día un tema tan discutido é sorprendente dende o punto de vista estatístico. Segundo datos de Nacións Unidas de 2013, tan só un 3,2% da poboación mundial reside fóra do seu país de nacemento, o cal significa que a inmensa maioría, o 97%, non encontra suficientes alicientes para moverse. É importante tamén destacar como naquelas rexións nas que un grupo de países acordou de xeito recíproco abrir as súas fronteiras, os desprazamentos non aumentan excesivamente. Na Unión Europea, a porcentaxe de cidadáns europeos exercendo o seu dereito individual a residir noutro Estado membro é exactamente o mesmo 3% que a nivel mundial. Migrar é, polo tanto, a excepción e non a norma.

40.000 persoas morreron, dende o ano 2000, ao cruzar unha fronteira

Ademais, as migracións prodúcense en varias direccións e non só de sur a norte. Por exemplo, segundo datos da Unión Europea, dos case 4,5 millóns de permisos iniciais de residencia que os 28 Estados membros concederon entre 2012 e 2013, os colectivos máis númerosos son os provenientes de Estados Unidos, Ucraína e India. Estes permisos de residencia inclúen os outorgados por traballo, estudos, reunificación familiar ou razóns humanitarias. Entre os 10 primeiros países de procedencia tan só un, Marrocos, pertence ao continente africano. Por outra parte, a media anual de emigrantes que dende 1998 alcanzaron Europa por mar dende África é de 40.000 persoas. Se ben o impacto destas chegadas é moi grande, a súa porcentaxe respecto ao total de permisos de residencia é moi pequena e non convén, polo tanto, esaxerar a súa magnitude.

En segundo lugar, habería que preguntarse sobre a validez das políticas restritivas dos fluxos migratorios. Son eficaces a construción de muros e valos cada vez máis altos á hora de reducir o número de persoas en situación irregular nun país? O mellor xeito de responder esta pregunta é observar outros casos nos cales se militarizou unha fronteira. Como ben demostrou a investigación do catedrático de Socioloxía Douglas Massey e do seu equipo de traballo na Universidade de Princeton, as consecuencias da militarización da fronteira sur dos Estados Unidos entre 1986 e 2014 pódense resumir do seguinte xeito. En primeiro lugar, un maior número de cruces por lugares cada vez máis perigosos e inhóspitos co conseguinte aumento do número de mortos ao realizar os devanditos traxectos. En segundo lugar, elevouse o uso de guías ou coiotes para cruzar a fronteira, así como o prezo destes. En terceiro lugar, e a pesar dos miles de millóns de dólares gastados en sofisticada tecnoloxía durante máis de 25 anos, a probabilidade de conseguir entrar en Estados Unidos tras un número de intentos mantívose próxima ao 100%. Por último, o número de emigrantes en situación irregular aumentou de xeito constante ata chegar aos 11 millóns de persoas. É dicir, a militarización da fronteira supuxo un colosal fracaso económico e político que beneficiou principalmente a aquelas empresas que se adxudicaron millonarios contratos durante estes anos.

As migracións prodúcense en varias direccións e non só de sur a norte

En terceiro lugar, unha segunda resposta que se adoita dar á chegada de cidadáns africanos é de carácter oposto á anterior, pero igualmente equivocada. Arguméntase que cunha maior axuda ao desenvolvemento se evitaría que a xente saíse do seu lugar de orixe en busca dun futuro mellor en Europa. É a devandita afirmación certa? Isto tamén require varias matizacións que van máis alá do feito de que unha política xenerosa de axuda ao desenvolvemento sexa plausible e necesaria. En primeiro lugar, non son os máis pobres os que viaxan, senón aqueles que teñen acceso a algunha forma de capital financeiro, social ou cultural que facilite o traxecto. Emigrar a outro país é caro e arriscado e, polo tanto, a persoa ha de contar coa información necesaria que lle axude a tomar decisións estratéxicas para mellorar a súa vida. En segundo lugar, como ben demostrou o traballo do profesor De Haas e do seu equipo de investigación na Universidade de Oxford, a análise empírica das migracións a nivel global móstranos como a emigración aumenta a medida que os países se desenvolven. Canto máis rica e educada sexa unha sociedade, maior número de persoas terán as cualificaciones necesarias para obter o visado de traballo correspondente e poder establecerse noutro país, e maiores serán as aspiracións laborais da cidadanía. É por iso polo que os países con maior número de emigrantes non son os máis pobres, senón aqueles cun índice de desenvolvemento medio, tales como México ou Turquía. Por suposto, unha vez que un país chega a un nivel de desenvolvemento determinado pode pasar de ser un país de saída de persoas a ser receptor destas. España é un caso paradigmático de como un Estado de emigración se transforma nun de inmigración a través do adianto económico, a pesar de que nos últimos tres anos se convertese de novo nun país expulsor neto de poboación a causa da crise, é dicir, vaise máis xente da que chega.

Segundo a Organización Internacional das Migracións, máis de 40.000 persoas perderon a vida ao cruzar unha fronteira dende o ano 2000, o cal supón un dato arrepiante para a reflexión. As migracións son un fenómeno complexo e cíclico. A investigación e a análise empírica doutros casos a nivel mundial poden contribuír a sortear erros pasados e a xerar políticas máis intelixentes que leven aparelladas tamén o respecto dos dereitos fundamentais da persoa e que eviten consecuencias indesexables e inxustas.

Diego Acosta Arcarazo é profesor titular de Dereito Europeo na Universidade de Bristol e traballa actualmente no proxecto sobre perspectivas para o goberno internacional das migracións (MIGPROSP).