A resistencia ao retorno

(25/09/2013)

A resistencia ao retorno

Amparo González Ferrer

24/09/2013 - eldiario.es

A preocupación pola nova emigración dos españois está a escurecer, intencionadamente ou non, unha reflexión necesaria sobre a situación da poboación de orixe inmigrante e as súas reaccións fronte á crise. Sabemos que os inmigrantes, en especial se continúan sendo estranxeiros, están a sufrir o desemprego e todo o que este leva consigo con maior crueza aínda que a poboación autóctona. Os motivos son ben coñecidos: concentración en sectores máis precarizados, maior debilidade das súas redes sociais, vulnerabilidade legal e, nunha medida sempre difícil de precisar, discriminación. Por se todo iso fose pouco, algunhas das medidas do noso goberno como a privación de asistencia sanitaria aos estranxeiros en situación irregular só contribúen a facer aínda máis precaria a vida cotiá dos estranxeiros no noso país. Ante iso, parece lóxico asumir que moitos optarán por marchar, se non o fixeron xa. Quizais esa era a meta non confesada dunha medida socialmente daniña que, dende logo, non se xustifica polo aforro que supostamente produce.

O gráfico 1 claramente indica que a crise acentuou a marcha de estranxeiros, aínda que non para todos nin coa mesma intensidade. Entre 2008 e 2012 as saídas dos orixinarios da UE-15 e da Europa do Leste triplicáronse e duplicaron respectivamente, mentres que as dos latinoamericanos se multiplicaron só por 1,3. Pero entre os africanos e asiáticos as saídas reducíronse lixeiramente.




Gráfico 1. Baixas anuais de estranxeiros no Padrón por saída de España por cada 100 empadroados da mesma orixe a comezos de cada ano (2007-2012).

Fonte: Estatística de Variacións Residenciais e Padrón Municipal de Habitantes, INE.




Polo tanto, non parece nin moito menos evidente que o aumento do desemprego conduza ao retorno como saída fronte á crise, polo menos non de forma inmediata. Os africanos son o exemplo máis paradigmático. A súa taxa de emprego caeu, entre os homes, case 30 puntos entre fins de 2007 e fins de 2010, e 15 entre as mulleres. E non obstante a súa taxa de emigración non aumentou en absoluto durante a crise, senón case o contrario.

É máis, ningún colectivo superou dende que empezou a crise as 10 saídas anuais por cada 100 empadroados. Trátase dunha taxa de retorno relativamente baixa se temos en conta que en 2008, por exemplo, a OCDE estimaba que entre un 20 e un 50 por cento dos seus inmigrantes a abandonaban nos cinco anos seguintes á súa chegada. É certo que os datos dispoñibles distan de ser perfectos, pois proceden na súa maior parte de operacións de axuste rexistral polas que a administración dá de baixa nos padróns municipais persoas que se comproba que xa non viven aquí, sen saber exactamente para a maioría deles onde se dirixiron nin cando. Pero mesmo se estivese a marchar o dobre dos que logramos contabilizar, a intensidade da emigración de estranxeiros seguiría sen alcanzar nin sequera o mínimo estimado pola OCDE en época de bonanza.

Que podería explicar esta resistencia ao retorno? Seguramente o mesmo que no seu día explicou a emigración: o invencible desexo de buscar o mellor para os teus, para os teus fillos, para a túa parella, para os teus pais... De feito, parece que non son poucos os inmigrantes que seguen considerando España como un bo lugar para as súas familias, malia a gravidade da crise. Nunha enquisa a adolescentes de entre 14 e 16 anos e os seus pais realizada en Madrid a mediados de 2011 no marco do Proxecto Chances, o 69% dos pais inmigrantes con fillos desa idade afirmaron que lles gustaría que os seus fillos vivisen en España de maiores. Entre os motivos que citaban para explicar o seu desexo mencionaron en primeiro lugar o convencemento de que España é un país que ofrece máis oportunidades de futuro que outros países e, a continuación, a idea de que España é en xeral un bo país pola calidade de vida que ofrece.

Estes desexos dan sentido ás diferenzas por sexo e idade que se observan nos datos rexistrais de emigración dos estranxeiros dende que empezou a crise. En primeiro lugar, as mulleres inmigrantes, menos golpeadas polo desemprego que os homes, e máis proclives sempre a ter reagrupado os seus fillos en España, son tamén a que menos marchan, como pode apreciarse para colectivos moi diferentes no Gráfico 2.




Gráfico 2. Saídas anuais por cada 100 empadroados por sexo e país de nacionalidade, 2012

Fonte: EVR 2012. INE. Elaboración propia.




En segundo lugar, os menores de 20 anos abandonan España moito menos que o resto, como suxire o Gráfico 3 para os principais colectivos latinoamericanos, o que parece confirmar a idea de que as familias xa reagrupadas cos seus fillos en España se resisten máis a retornar malia a crise.




Gráfico 3. Saídas anuais por cada 100 empadroados por idade e país de nacionalidade, 2011.

Fonte: EVR 2011. INE.

E é que, o reagrupamento familiar, que se completou en España a un ritmo vertixinoso (antes de que empezase a crise, o 80% das parellas e o 60% dos fillos menores de 18 anos xa foran reagrupados), modifica a lóxica e os tempos do retorno. Xa non é só se tes traballo ou non, se es capaz de enviar remesas ou, non o que pesa na decisión de facer as maletas e volver por onde un día viñeches. Agora son tamén os rapaces escolarizados, os seus amigos do cole, o traballo da túa parella... xa son os plans de todos, os billetes de avión de todos, os amigos de todos. En definitiva, os estranxeiros, como os españois, resístense a abandonar un país onde botaron raíces, onde traballaron, onde adquiriron vivendas, onde tiveron e criou aos seus fillos. Resístense a abandonar un país que tamén é o seu.

Pero ao longo de 2012 detectamos como as diferenzas entre homes e mulleres, e entre menores e adultos, na propensión ao retorno empezan a atenuarse. Isto suxire que, tamén como cos españois, a crise e a súa persistencia empezan a causar efecto e vence mesmo aos máis resistentes, que eran sen dúbida os máis e mellor integrados. Un motivo máis para a preocupación.