Os Inmigrantes e a Economía Española antes e logo da crise

(29/11/2010)

Os Inmigrantes e a Economía Española antes e logo da crise 
Sara da Rica 26/11/2010

Os inmigrantes constitúen unha parte importante da forza laboral do noso país. pasaron de supor un 3% de man de obra total a finais da década pasada ata un 15% do emprego na actualidade. Ata a chegada da crise económica oíanse poucas voces críticas con respecto á presenza de inmigrantes no noso país. Con todo, a partir de mediados de 2008, co estalido da crise, todos fomos testemuñas, en maior ou menor medida, de comentarios negativos sobre o fenómeno.

Quixese facer unha reflexión , desde a análise económica, de cales son os efectos máis destacables dos inmigrantes na economía española. Aínda que o período pre-crise foi máis analizado pola profesión debido á maior dispoñibilidade de datos, tratarei tamén de achegar algunhas pinceladas sobre a inmigración e a economía española tras o estalido da crise.

A Inmigración e a Economía Española: 1998-2008 (período pre-crise) 
Ata a chegada da crise, a mediados do 2008, podería dicirse que existía bastante consenso sobre as achegas dos inmigrantes á nosa economía. Ao meu entender, as máis importantes son:

Desde o punto de vista demográfico, a inmigración foi o determinante máis importante do crecemento da poboación no noso país e, o que é máis importante, do "rexuvenecemento" da mesma. Do crecemento total da poboación que tivo lugar en España entre 1998-2007 (5,4 millóns), o 72,2% (3,9 millóns) debeuse á entrada de inmigrantes. A diferenza na idade media de nativos e inmigrantes vese claramente na pirámide poboacional que aquí mostro:



Este impulso demográfico ten ademais unha consecuencia económica importante, xa que permite atrasar o problema de sustentabilidade de pensións durante aproximadamente uns cinco anos, segundo Gonzalez, Conde and Boldrin.

-Desde o punto de vista económico, existen varios efectos positivos que se poden mencionar que foron analizados en diversos traballos académicos:

1. En primeiro lugar, como mostran Amuedo-Dorantes e Da Rica (2010), os inmigrantes, como oferentes de emprego, conformaron unha man de obra bastante complementaria á dos nativos. Os inmigrantes ocuparon postos de traballo altamente demandados no noso país - peóns da construción, servizo doméstico, actividades agrícolas e outras actividades relacionadas coa restauración e a hostalería, para os cales non existía suficiente oferta por parte dos traballadores nacionais. Este aumento da oferta, xunto a un aumento xeneralizado da demanda agregada, provocou unha mobilidade ocupacional dos nativos e nativas cara a traballos máis cualificados e, xa que logo, con maiores salarios.

2. En segundo lugar, como mostran Farré, González e Ortega (2010), a chegada de inmigrantes permitiu aumentar a taxa de participación laboral feminina, especialmente das mulleres máis educadas, quen puideron contratar a inmigrantes que se ocuparon da produción doméstica, o cal permitiulles a este colectivo de man de obra cualificada non abandonar nalgúns casos, e retornar noutros, ao Mercado de Traballo.

3. En terceiro lugar, como mostran Amuedo-Dorantes e Da Rica (2010), os inmigrantes responden ás condicións laborais, en termos de mobilidade xeográfica, en maior medida que os traballadores nacionais, máis restrinxidos polos seus lazos familiares. Esta maior mobilidade permitiu en certo xeito unha redución das disparidades rexionais -aínda que este efecto parece disiparse a longo prazo. 

-- Como efectos negativos poderíanse mencionar os seguintes:

1. Un primeiro efecto negativo que algúns atribúen aos inmigrantes é o feito de retardar o crecemento da produtividade no noso país ao achegar unha gran cantidade de man de obra pouco cualificada e, en consecuencia, de baixa produtividade. Esta dispoñibilidade, argumentan algúns, levou ás empresas a especializarse en procesos produtivos intensivos en traballo pouco cualificado.

Ante isto cabería preguntarse, no entanto, se a inmigración é causa da baixa produtividade do noso país ou consecuencia da mesma. Eu máis me inclino polo segundo, é dicir, que os inmigrantes entraron masivamente a traballar no noso país porque as empresas españolas, dada a súa baixa produtividade, demandaban precisamente este tipo de man de obra pouco cualificada. De feito, Bentolila, Desbastado e Jimeno (2010) mostran evidencias de que a inmigración, en si mesma, NON pode considerarse artífice da baixa produtividade laboral do noso país.

2. Un segundo efecto negativo que poderiamos destacar, aínda que ten un contido máis social que económico, é que aumentou a demanda de servizos sociais, en particular, educación e saúde. Se este aumento de demanda non vai acompañado dun aumento suficiente na oferta de servizos, que é precisamente o que parece suceder, provoca necesariamente un empeoramento na calidade dos servizos que repercute negativamente no benestar dos individuos.

A Inmigración ante a crise Económica (2008-2010)

Coa chegada da crise económica, os traballos ocupados polos inmigrantes foron os primeiros en desaparecer. Os inmigrantes están sendo un colectivo moi vulnerable á perda de emprego, non só pola súa situación laboral - contratos temporais, nivel baixo de capital humano -, senón tamén polos sectores nos que maiormente están traballando, que son os máis expostos á crise. No terceiro trimestre de 2010, a taxa de desemprego dos traballadores estranxeiros sitúase no 29,3% fronte ao 18% dos traballadores nacionais. Hai preto dun millón de traballadores inmigrantes no desemprego. Desde este punto de vista, é claro que os inmigrantes están sufrindo a crise con especial virulencia.

Con todo, aínda que é certo que os inmigrantes perden os seus empregos con relativa facilidade, tamén é certo que acceden a un emprego tamén con relativa facilidade. O Observatorio Laboral da Crise de Fedea mostra que trimestre tras trimestre, a proporción de inmigrantes que acceden a un emprego desde o desemprego é maior que a dos traballadores nacionais. Conflúen factores de oferta e de demanda. Desde a oferta é claro que as condicións laborais que aceptan os inmigrantes son máis baixas que as esixidas polos nacionais. Polo lado da demanda, para que o acceso dos estranxeiros fose relativamente maior que o dos nativos, debería observarse unha preferencia dos empresarios por contratar os primeiros en lugar dos segundos. Á marxe de evidencias anecdóticas, non dispoño de información fiable que puidese corroborar este feito.

É certo que cando o acceso ao emprego é escaso, que os inmigrantes puidesen "quitar" empregos aos traballadores nacionais xera controversia social. O mesmo Goberno, no segundo trimestre de 2008, para evitar que este feito se producise, modificou o denominado "catálogo de ocupacións de difícil cobertura", eliminando do mesmo as ocupacións de albanel, fontaneiro, asistenta do fogar e empregados agrícolas - ocupacións de máxima acollida polos inmigrantes. Este catálogo utilízase de forma habitual para as contratacións de inmigrantes en orixe. A súa modificación tiña a clara intención de limitar o acceso ao emprego de inmigrantes nestas ocupacións para facilitar o emprego a traballadores nacionais. Xa entón levantáronse protestas desde o sector empresarial, que temía non atopar man de obra necesaria por parte de traballadores nacionais nestas ocupacións.

Cal foi a evolución da distribución de inmigrantes e nativos nestas ocupacións dous anos logo de implementar esta medida?



O gráfico mostra, en primeiro lugar, que esta medida en ningún caso parece ser utilizada por traballadores nacionais para acceder a un emprego e, en segundo lugar, que si se notou un descenso na incidencia dos inmigrantes nestes catro sectores; aínda que parece observarse certa recuperación no último ano.

Con isto quero argumentar que non parece existir evidencia clara de que os inmigrantes estean "quitando" traballo aos traballadores nacionais. Será preciso, en calquera caso, comprobar esta evidencia con análises máis rigorosas cando a dispoñibilidade de datos, en forma de series de tempo máis longas, permítano.