Un xenófobo, un voto

(04/05/2010)

Un xenófobo, un voto
España foi exemplo de tolerancia co inmigrante ata o estalido da crise - Pero o paro dispara o medo e hai políticos que o alimentan con mensaxes racistas que dan réditos nas urnas

SUSANA PÉREZ DE PABLOS 04/05/2010


A captación do voto xenófobo non empeza no Congreso dos Deputados. Pero xa se iniciou. O caldo de cultivo ideal para as mensaxes destrutivas contra os estranxeiros -que espertan as máis baixas paixóns dos que viven nun fío, polo aumento do paro e o estreitamento dos recortes sociais- son os cintos vermellos das grandes cidades. Alí onde os inmigrantes romaneses, latinoamericanos ou marroquís agrúpanse nun barrio en busca de comunidade e alí onde as políticas de integración municipais, autonómicas e nacionais teñen o punto de mira. O político local sen demasiados escrúpulos utiliza o choque de costumes entre autóctonos e recentemente chegados, a necesidade de repartir os servizos sociais (basicamente as garderías, a sanidade e as vivendas) entre máis persoas e a crise, co paro na primeira liña de lume, está facendo o resto.

"O de Vic indica que converxemos coa UE no malo", di un sociólogo 

A tensión é máis visible no ámbito local por conxestión de servizos

O panfleto en contra dos inmigrantes romaneses promovido polo PP de Badalona e a negativa do alcalde de Vic, de CIU, a empadroar aos "sen papeis", unida ao anuncio de denuncialos, son apostas arriscadas dos mandatarios locais dos grandes partidos, pero nada improvisadas. Os resultados das eleccións autónomicas e locais na pasada lexislatura en determinados municipios mostran que estas duras mensaxes calan nunha parte da poboación, a máis vulnerable, e poden rabuñar un puñado de votos, ás veces suficiente como para facerse co poder municipal. A pegada social que deixan estes brotes é de dinosauro. Unha mensaxe pode cambiar o clima da zona e destruír dunha plumada anos de políticas destinadas á integración. Pero as enquisas tamén demostran que os picos máis altos de preocupación da poboación española en xeral pola chegada masiva de inmigrantes non están tanto ligados a estas cuestións, tan locais, senón ás noticias sobre a chegada de estranxeiros sen papeis en pateras ou a determinados episodios de violencia.

"O que pasou en Vic, Badalona ou Alcorcón, os problemas tamén co padrón, demostra que estamos converxendo coa UE no malo, é un indicio de que hai tensións no nivel local e de que algunhas políticas empezan a identificarse como rendibles electoralmente", sinala o sociólogo Héctor Cebola, profesor de Estrutura Social Contemporánea na UNED e experto en inmigración. "O noso sistema dificulta a creación de novos partidos políticos que teñan éxito con mensaxes dese tipo nas localidades nas que se poden rabuñar esa clase de votos, estanos usando algúns responsables políticos que pertencen a grandes partidos e todo isto significa que nos está pasando o mesmo que ocorreu antes noutras nacións de Europa, é dicir, implica que non estamos inmunizados ante a xenofobia, a pesar do que cría algunha xente. É o mesmo fenómeno que se viu noutros países europeos: ante a chegada masiva de inmigrantes a unha parte dos cintos vermellos das cidades, o autóctono que pode vaise; moitos dos que quedan, se rallan".

Pero Cebola, do mesmo xeito que outros sociólogos, advirte de que as enquisas de opinión -sinalan a inmigración como o terceiro problema que máis preocupa aos españois- non teñen sentido neste caso utilizando mostras nacionais, ao ser a xenofobia un fenómeno que arraiga, no caso de España, en ámbitos exclusivamente locais. "Os efectos dilúense cando se fan mostras de todo o país. Porque onde estas tensións son máis visibles é en grandes cidades que teñen máis inmigrantes e onde os servizos públicos  congestionáronse. E non é unha tensión episódica, nin creo que os últimos casos, de Badalona ou Vic, vaian ser un fenómeno illado, existen noutros países europeos que levan moito máis tempo que nós acollendo gran cantidade de inmigrantes", engade Cebola. "Outra cousa é que o sistema de partidos español non permita que o fenómeno sexa amplo, pero no nivel micro non nos imos a diferenciar".

Tomás Calvo Buezas coincide na análise. Ten a perspectiva que lle dan varias décadas dedicado a este tema. É catedrático emérito da Universidade Complutense e fundador do Centro de Estudos sobre Inmigración desta institución. "A crise non é o caldo propicio para a solidariedade, con ela crece o receo. É certo que os inmigrantes vense tamén moi afectados por ela cun 29% de paro entre eles, pero tamén hai un 31% entre os mozos. Non se pode dicir estatisticamente que a xenofobia creza por estes fenómenos, pero está claro que está latente e que aumentou". Calvo Buezas recorda o episodio que fixo saltar as primeiras alarmas fai uns anos: o crime racista de Aravaca, en novembro de 1992. A preocupación que espertou fixo que se tomase conciencia da situación a todos os niveis, político, social, regulamentario, e puxéronse en marcha moitas iniciativas para favorecer as mensaxes positivas e a integración. Esta actuación fixo que se rebaixasen os índices de xenofobia e que cando en 2007 creceu a inmigración houbese máis tolerancia.

Tamén resalta este experto o atentado terrorista do 11 de marzo de 2004 en Madrid. "Fixo moito mal. Contribuíu á asociación dos musulmáns coa violencia, por iso hai que ter moito coidado coas mensaxes que se dan", advirte.

A pesar de todo, ninguén discute que España sexa, como país e ata agora, un exemplo de tolerancia ante a chegada masiva de inmigrantes que ocorreu nos últimos 12 anos. A política de inmigración en España construíuse sostida no consenso. Non foi un espazo, como ocorreu con outros temas sociais como a educación ou a sanidade, pasto da confrontación política nas cámaras parlamentarias ou nos corredores e ata nas rúas. Os partidos maioritarios portáronse nesta cuestión dunha forma coherente. É verdade que o din eles mesmos, os seus responsables, pero a inmensa maioría dos expertos certifícao.

"A sociedade española foi moi receptiva ao fenómeno migratorio e a maioría dos concellos están facendo un importante traballo para favorecer a integración, pero é un proceso longo e complexo e a obrigación dos responsables políticos é acompañalo, investir nel e pór as condicións para que transcorra con normalidade", opina a directora xeral de Integración dos Inmigrantes do Ministerio de Traballo e Inmigración, Estrela Rodríguez Pardo. "Os discursos que alimentan o odio ao diferente e enfrontan a uns con outros son perigosos a longo prazo porque nestas cuestións en moi difícil construír e facilísimo destruír. É fácil espertar na xente o medo ao futuro, ao paro, e culpar ao que vén de fóra e alimentar os odios. É difícil explicar ben as cousas, previr e resolver. A responsabilidade é compartida, entre os programas do Goberno e os recursos do Goberno e os que puxeron pola súa banda as comunidades e concellos para a integración de inmigrantes. E logo de todo ese traballo, a desfeita que fan á sociedade esas mensaxes destrutivas, como se arranxa e quen o paga?", advirte a directora xeral.

Aparte dos dous momentos máis delicados para a política de inmigración en España (en 2000, cos dous cambios normativos sucesivos, e en 2005, coa regularización extraordinaria de estranxeiros), España, a pesar das enquisas, non viviu grandes confrontacións por este tema. Pero hai cuestións que flotan de forma permanente sobre esta calma, unha das cales suscitou a polémica de Vic: o dereito ao empadroamento recoñecido pola lexislación española, estéase nunha situación legal ou non no país. Isto é para non poucos especialistas, nacionais e internacionais, unha situación anómala que debería revisarse e é un dereito que resulta difícil tanto de entender como de explicar ben aos cidadáns. E trátase dunha das cuestións máis usadas para lanzar mensaxes xenófobas.

"Hai un aumento do rexeitamento do outro e prodúcese nos territorios máis vulnerables e non nos que teñen máis nivel de renda", advirte a portavoz de Inmigración do PSOE no Congreso dos Deputados, Esperanza Esteve. "É normal que nun momento de crise haxa certo temor a que o outro che acabe desprazando a ti, pero o grave é que unha institución, un partido, use esta situación para crear confrontación entre veciños, agudice as diferenzas e poña a culpabilidade no que acaba de chegar, iso é moi sucio", sinala Esteve. "Estas mensaxes xogan cun proceso de cambio social delicado nun momento no que a percepción da diversidade é moi alta e, aínda que hai déficits, estase traballando duro nos sitios nos que hai máis problemas e son lugares nos que hai que coidar moito a convivencia, fuxir dos agravios comparativos e desmontar mensaxes negativas. Así que o dano que fan esas políticas xenófobas é enorme e é moi irresponsable por parte deses partidos permitir que se crebe así a convivencia para rabuñar apenas uns votos", conclúe a portavoz socialista.

O seu homólogo no PP, o portavoz de Inmigración Rafael Hernando, considera que "hai datos preocupantes no intento de utilizar este tema para captar votos, porque a sociedade foi bastante tolerante nos últimos tempos, dado que España é o país que recibiu máis inmigrantes nos últimos 25 anos, e non se produciron elementos de xenofobia, como pasou en Francia". Pero opina que a cuestión é que o Goberno "non tomou medidas serias para atallar o problema da chegada masiva de inmigrantes, como demostra que o ano pasado, a pesar da crise, désense 325.000 cartóns". Hernando insiste en que a lei deixou moitas cousas sen resolver: "É máis fácil vir ilegalmente que de forma legal para os inmigrantes e a través do arraigamento estase producindo ademais un novo proceso de regularización", advirte.

O portavoz popular cualifica como "desafortunado" o panfleto repartido en Badalona e menciona que tamén o foron "as redadas de Interior contra os marroquís". "O problema é que se primaron moito os dereitos e moi pouco as obrigacións dos que veñen, como o respectar a nosa lexislación. Vir ao noso país é un privilexio para moitos estranxeiros, reciben sanidade e educación gratuíta, pero teñen que ter en conta que tamén hai unhas normas que deben cumprir que falan da igualdade entre homes e mulleres, por exemplo, en referencia ao uso do veo islámico nos lugares públicos", explica. "Para evitar o rexeitamento hai que conseguir que a xente veña legalmente e que cumpra coas normas que temos, que son iguais para todos. É nelas, nas nosas leis, no noso ordenamento, onde está o límite do que se pode facer ou non, sexase español ou inmigrante", conclúe.

Carles Campuzano, portavoz de Inmigración de CIU no Congreso, que coñece de cerca os últimos casos, opina que "se hai xenofobia é polo discurso populista que se utilizou pero tamén pola realidade, polos problemas que non se abordaron ben". Campuzano tamén insiste en que, dada a intensidade do fenómeno da inmigración en España, imperou maioritariamente o sentido común, pero subliña que "o discurso que culpabiliza ten éxito porque hai problemas na rúa que non se resolveron". E explícao: "Ao redor das persoas ás que se dirixe ese discurso está o paro, pero tamén cuestións próximas, como o cambio do seu barrio, que xa non ten nada que ver co que era e moitos que levan alí toda a vida sénteno estraño. Non se pode culpabilizar ao votante, é un erro, porque a base diso non se vai a evitar que continúen votando aos populistas. Hai que tomar iniciativas. O modelo legal, polo marco e a posta en práctica non é bo, e cando superemos esta crise económica hai que abrir unha reflexión sobre que modelo de inmigración vai necesitar España. Porque a demografía esixiría máis traballadores de orixe estranxeira e non podemos repetir o mesmo modelo que hai agora", advirte o portavoz de CIU.