«Azucre», a amarga viaxe da emigración galega a Cuba

(10/12/2021)

«Azucre», a amarga viaxe da emigración galega a Cuba

Bibiana Candia, en el castillo de San Antón, de A Coruña.

Bibiana Candia, no castelo de San Antón, da Coruña. ANGEL MANSO

Bibiana Candia asina unha das sensacións literarias do ano na súa primeira novela, un contrapunto ao relato de éxito da diáspora

10 dic 2021 .

Ás veces só se necesitan pequenas cousas para facer algo grande. Basta o comentario inesperado de alguén para que unha luz ilumine unha zona de penumbra. E zas, de súpeto, unha diminuta faísca é capaz de desatar unha chama. Así, o que é en aparencia un embrión, algo insignificante, toma forma ata converterse nun poderoso corpo literario de múltiples voces, que nos falan e interpélannos, que nos sacoden, que nos zarandean... Con todo, para que do casual ou o azaroso salga algo de valor fan falta atrevemento e talento, o mesmo que exhibe Bibiana Candia (A Coruña, 1977) no seu debut como novelista. Azucre rescata do esquecemento a epopea dos galegos que emigraron a Cuba en 1853 para traballar nas plantacións de cana e acabaron convertidos en escravos. Un libro conmovedor e que se situou, por dereito propio, entre as sensacións literarias do ano.

A iso contribuíu, sen dúbida, a poderosísima forza da historia, pero tamén a forma de contala: unha narración na que se sobrepoñen os puntos de vista sen alterar o ritmo nin a música, ata compor unha melodía perfecta que non desafina nunca. En certo xeito, hai unha especie de técnica de encaixe, coma se a autora se sentou a escribir a súa novela coas palilleiras de Camariñas. Unha elección arriscada, que supón penetrarse nun camiño sinuoso e laberíntico, no que resultaría sinxelo perderse, e do que sae ben parada. Grazas a iso, a escritora logra dar protagonismo e voz propia a uns personaxes de cuxa desdicida apenas dan fe unhas cartas enviadas aos seus familiares. E aquí é onde a ficción complementa unha historia real dun modo minucioso, palabra a palabra, detalle a detalle, para construír os testemuños, sen que apenas se note, igual que fai a restauradora dun museo que trata de recuperar un vello e valioso cadro deteriorado polo paso do tempo. Neste caso, a escritura serviría como unha paleta de cores para tapar gretas ou para encher ocos, afastada de toda pretenciosidad, de palabras sobrantes, sen que o relato perda un chisco da súa forza. Algo que pode parecer sinxelo, pero que é dificilísimo.

Aínda que cun estilo ben diferente, isto é o que ha encumbrado tamén ao escritor afroamericano Colson Withehead, que noveló a odisea dos escravos dos campos do algodón para fuxir cara ao norte (O ferrocarril subterráneo) ou o racismo dos correccionales (Os mozos da Nickel), ambas as historias reais, maxistralmente narradas con personaxes de ficción. Rescatar para a literatura un feito do pasado non significa necesariamente que haxa que encadrar unha obra no xénero da novela histórica, aínda que algúns se afanen no contrario. Invádenos unha certa obsesión por encasillarlo todo, por clasificalo, aínda que haxa que facelo á forza, con calzador. Azucre non se parece en nada ao que canónicamente denomínase novela histórica: nin na súa estrutura, nin na súa extensión, nin no tipo de personaxes.

Porque, en certo xeito, esta é tamén unha novela do presente, unha historia do pasado que ben podería trasladarse ao noso días, e que nos lembra que a infamia persegue á condición humana a todas partes como unha pegañenta sombra da que non é capaz de desprenderse. Os galegos enganados e esclavizados en Cuba, que fuxiron da miseria e do cólera a mediados do XIX, tamén son as mulleres que hoxe en día caen presa das mafias para a explotación sexual, os inmigrantes que se embarcan en cadaleitos de madeira para cruzar o Estreito en busca dunha prosperidade que nunca chega ou a man de obra estranxeira que traballa para a industria occidental en condicións deplorables, tal e como se descubriu hai meses nun complexo cárnico no norte de Renania.

Azucre é tamén o contrapunto ao relato de éxito que dominou recentemente a percepción social sobre a emigración galega: a figura do indiano que se marchou arruinado e fíxose rico ou aqueles adolescentes medio analfabetos que fuxiron do pobo en busca de fortuna e lograron levantar un emporio empresarial no Brasil ou México. Azucre é o relato da viaxe máis amarga, a narración dunha cruel desventura, o rescate dunha epopea inxustamente esquecida e a constatación de algo máis feliz no medio de tanto horror: a irrupción dunha boa escritora que veu para quedar.

Novas e Actualidade

Titulares
Histórico

Usuario:
Contrasinal: