A Coruña: 100 anos da cidade moderna que chegou de América

(22/11/2021)

A Coruña: 100 anos da cidade moderna que chegou de América

 

m. carneiro A Coruña / LA VOZ

 

En 1926 as galerías pasaran á historia e con esta rotundidade proclámao Leoncio Bescansa no edificio Dente de Ouro, a única fachada da Marina que rompe a mazá acristalada. ANGEL MANSO

 

O transporte marítimo de emigrantes e a entrada de capital indiano forxaron a estrutura urbana actual na terceira década do século XX

 

21 nov 2021 .

 

Un edificio pode encerrar unha cidade. Deuno a entender a Casa Escariz hai dúas semanas. Apoiada na decadencia dos seus torreóns e a insólita historia dun indiano que deixou misas pagas ata o final dos tempos para salvar a súa alma piadosa, a casa da praza de Pontevedra saltou ás noticias propulsada pola sociedade que a levantou. «A cidade sorriso», chamábana máis aló da Pasaxe. «A Coruña é unha cidade moderna da que se sabe que ten 60.000 almas, pero iso sábese pola xeografía. Polo aspecto que ofrece ao turista, creríase no medio millón de habitantes, tales son o movemento e o bulicio que reina nela acotío», escribía desde A Habana José Ignacio Rivero no Diario da Marina . Eran os felices anos 20. Hoteis, teatros, tendas, touros, clubs, sociedades culturais, 29 consulados, as Irmandades dá Fala, grandes construtores e moito capital. «A cidade aberta e liberal que coñecemos ciméntase neses anos e nos anteriores», conta o historiador Emilio Grandío.

 

Para imaxinar a bonanza, hai que imaxinar, unha vez máis, unha cidade nada dun porto. Un cuarto de millón de pasaxeiros embarcaran nos vapores durante a primeira década do século. Só en 1920 foron 45.000. As grandes navieiras nomeaban consignatarios entre as familias principais e as maletas indianas depositaban inxentes caudais alimentando a euforia da burguesía industrial e financeira, ocupada en levantar a icona do poder que hoxe constitúen os Cantóns. 1921, Banco de España. 1922, Banco Pastor, polémico e transgresor na carreira simbólica polas alturas. 1923, Banco da Coruña. 1925, Anglo South American Bank. «Comeza a monumentalización da arquitectura urbana nas sés financeiras e na residencial promovida polos seus presidentes no Ensanche», apunta o catedrático de Arquitectura Xosé Lois Martínez Suárez. Ábrese a rúa Durán Loriga cun proxecto de cuberta acristalada a imaxe das galerías de Milán e Nápoles. Nunca levará a cabo, para desgusto de Manuel Casás, «o alcalde xardineiro», artífice da entrada en María Pita da primeira muller concelleira, a mestra Rosa Buján Castro, a revitalización do Entroido, a homenaxe a Curros e grandes edificios públicos —Correos, o cárcere, a Audiencia—, grazas ás súas relacións no goberno de Primo.

 

Os ventos sopraban de popa. «A posición neutral de España na Primeira Guerra Mundial favoreceuna porque recibiu importantes divisas dos países en guerra», sinala Grandío. A alternancia política da Restauración borbónica tamén trouxo estabilidade e entrada a década dos 20 a ditadura militar de Primo de Rivera abriu unha canle de desenvolvemento a través da promoción de obra pública para conter o paro obreiro.

O bum da construción atraeu a miles de traballadores necesitados de vivenda, instrución e espazos de lecer. «De 1920 a 1930 a poboación pasa de 60.000 a 72.000 habitantes, 1.200 por ano. Precisaríanse entre 250 e 300 vivendas anuais», estima Xosé Lois Martínez. A pesar de que A Coruña foi a máis republicana das cidades galegas, alentada polo sindicalismo anarquista, a tensión non estalou coa virulencia doutras capitais. «A sindicación era numerosa pero o poder local foi quen de atemperar os conflitos e tender pontes», remarca Emilio Grandío. A hemeroteca de La Voz recolle a resistencia patronal á xornada de oito horas e denuncias pola aglomeración en que vivían as familias obreiras en ranchos alugados por «36 reais ao mes, un capital, unha horrible carga para os que contan día tras día como transcorre o mes».

Perspectiva da rúa Ferrol desde Juan Flórez en 1929. Ao fondo, a Casa Cortés, proxectada por Eduardo Rodríguez Losada en 1918. Á esquerda, a Casa Escudero (1913-1916), do mesmo arquitecto, e á dereita, o Palacio de Xustiza en construción. ALBERTO MARTI VILARDEFRANCOS

 

Así naceu o cooperativismo obreiro e a asociación de Casas Baratas que alumará o Campo de Marte, proxectado polo arquitecto municipal Pedro Mariño, en resposta ás reivindicacións higienistas e de defensa das clases populares que acabarán por transformar a cidade. Mentres isto sucedía en Monte Alto, alén da baía do Orzán nacía o xerme de Cidade Xardín, e O Ensanche e a Pescadería asistían cegados ao despregamento do capital, consagrado en edificios de Rodríguez Losada, De Mesa, Bescansa, González Villar e os primeiros Tenreiro e Estellés.

O decorativismo ecléctico —aí está a Casa Escariz— seguía servindo á exhibición da identidade burguesa, cun pé aínda no XIX. A chamada á orde e a «unha nova linguaxe á altura do novo século que postulaba o racionalismo de moda en Europa tardaría en ser atendida», advirte Antonio Garrido, historiador da arte e autor dunha tese sobre a arquitectura coruñesa entre 1910 e 1930. Será ao regreso de Madrid de Santiago Rey Pedreira, en 1930, cando A Coruña albiscará a modernidade á vez que descobre o cine sonoro na pantalla do Rosalía. Había que esperar uns anos, pero os cimentos estaban postos.