(02/03/2020)
O drama da emigración, os poetas da Mariña e a publicación dos seus libros
01/03/2020
As verdades máis profundas dinas sempre os poetas, os artistas. Por iso en Galicia asóciase a emigración a poemas de Curros ou Rosalía ou ás inesquecibles baladas de Pucho Boedo. Para os galegos, Unha noite na eira do trigo, Iste vaise ou Airiños, airiños aires son a memoria e o imaxinario da diáspora e balas infalibles que a nostalxia dispara, de cando en cando, directo ao corazón.
Entre os escritores da Mariña foi ese un tema habitual. Leiras Pulpeiro, por exemplo, sufriu en carne propia a fonda ferida do éxodo. Os seus tres fillos maiores ?Alfredo, Juliano e César- marcharon a Arxentina onde familiares seus tiñan unha desafogada posición. E foi el mesmo quen explicou os motivos da súa marcha: “¡Adeus, meus fillos, adeus!/ ¡Adeus chouza dous meus vellos!/ ¡Ben sabés por que me vou!/ ¡Ben sabés por que vos deixo!.// Ben vexo a miña casiña/ por entre vos meus castiñeiros/ ¡ai, prol non a vexo cos ollos/ que é nomais co pensamento!.// ¡Non temos pan, meus filliños, / nin hai onde ganalo!/ ¡Témonos que ir polo mundo/ temos que ir a buscalo!. // ¡Miña casiña, meu horto, / meu caxigo e vos meus loureiros,/ párteme a ialma ou deixarvos/ prol non teño máis remedio!”.
A emigración para Leiras ?e para tantos- foi unha irremediable e dolorosa fatalidade producida por un país pobre, sen perspectivas, cuxos fillos estaban obrigados a marcharse a outras terras con máis recursos e posibilidades. Recursos que, ás veces, servían incluso para editar libros e salvagardar a memoria dos propios poetas.
Os emigrantes financiaron a edición póstuma de poemas de Leiras e el mesmo publicou parte da súa obra en revistas como Almanaque Galego ou O Eco de Galicia. Pola súa banda, Fillos de Mondoñedo en Arxentina custeou o seu mausoleo en 1921.
A burla de Noriega
Noutros casos, pedíase axuda para a compra ou publicación dun libro de escritores sen recursos. O viveirense Pla Zubiri fíxoo a través dun irmán seu, residente en Buenos Aires, e director do Banco de Galicia en Avellaneda. E nun artigo publicado no Ideal Galego da Habana en 1927, o cura-poeta cangués e autor do Himno a San Ciprián, Leoncio López das Casas, pide aos galegos de Cuba que paguen a edición da obra do poeta Francisco Lourido Sánchez, unha das poucas voces da Mariña no Rexurdimento. Algo que nunca fixeron, por certo, cuns poemas, en galego e castelán, coetáneos de Rosalía, que seguen á espera de ver a luz… Os mesmos mindonienses de Buenos Aires financiaron tamén a segunda edición de Do Ermo, de Noriega Varela, a pesar de que o poeta se burlaba da fachenda do indiano retornado: “I on habaneiro dicía, /baduando máis que un papagaio:/ dubídoo que entodavía/ haiga nin na Andalucía/ máis lindo pimpollo de ouro”….
A preocupación polas mulleres emigrantes, pola terra sen cultivar e polas lamentables condicións nas que regresaban algúns son temas frecuentes na poesía do mindoniense Daniel Pernas. En Pombiñas, di: “E ben cravadas de espiñas/ choran dá terra aleixadas/ ó verse tan aldraxadas/ por xente sen concéncea/ que astra lles rouba a inocéncea/ despois de estar ben axadas.” E en Salaios: <miña terra, terriña querida/ que soia quedas,/ que vos homes que ainda non coñécenche/ así che desprecean/ vindo logo de terras estrañas/ sen sangue nas veas>.
Tambien o poeta Aquilino Iglesias Alvariño -en Señardá, Corazón ao vento ou Cómaros verdes- recorda aos emigrantes: “Polo correio do vento/ mándo-che a miña canción,/ nun sobre de sentimento/ que asinei co corazón”.
O mestre ribadense, Amador Fernández Mejeras, escribe en Sentimentos do emigrante: “Teño que deixar ou monte/ de piñeiros todo alfombrado/ i as craras augas dá fonte/ que regan ou verde prado.// ¡Adeus meu pobo adorado,/ fascinadora Galicia/ anque de ti separado/ serás a miña delicia!// ¡Adeus oh Virxen querida!/ Adeus, teño que marchar/ i apartarme dá túa hermida/ igrexiña do lugar!// E se non teño ó contento/ de volver ó patria lareira/ asísteme non momento/ medorento de expirar”.
Pola súa banda, Xosé Ramón Goás Gómez, natural da parroquia viveirense de Celeiro e cura de Espasante, na súa anota as impresións do que emigra como consecuencia da súa frustración: “I agora chegou ou intre/ de decirche adeus e irme/ e buscar coa ialma rota/ outros ceios, outra xente/ outra paisaxe, e escondere/ sen rancor, prol con vergonza,/ iste fracaso que eu sinto/ agora que adeus che digo>.
O fracaso e a pena tamén están presentes en Emigrante, escrito por Wenceslao Vila Poupariña: “Voume lonxe a outra terra/ buscando poder vivir/ voucheme cheo de pena/ que moito me fai sufrir.// Volverme nun día alegre/ a esta terriña sacra,/ a esta terriña que ferve/ non sangue e na miña alma>. En publicacións periódicas da prensa emigrante aparecen numerosos poemas de poetas habituais ou ocasionais radicados na comarca da Mariña.
Do caciquismo e os enganos de García Castro á dor e a orfandade de Leoncio López das Casas
A emigración foi un tema habitual do poeta de Orrea (Riotorto), Manuel Mª García Castro, fundador do Agricultor. En Consello, de 1908, aconsella non marchar, non deixarse enganar: “Cobizan moitos a Habana/ México e Montevideo,/ non queren saial nin pana/ e renegan dá cabana/ onde ou seu pai naceu/. (....) /Non marchedes, labreguiños, / non marchedes pra outras terras,/ non creades ós veciños/ porque aló polos camiños/ leveme ou demo si hai cadelas./”.
En Nostalxias, de 1911, atribúe o mal ao caciquismo: “Emigran moito de España/ pra México i ou Brasil/ pra Habana e pra outros mil/ sitios de millor calaña./ Todos espacan a saña/ do caciquismo brutal/ que con descaro sen par/ nos estrume e despelexa, / e non hai español que vexa/ outro modo de habitar”. E en Pobre España advirte das consecuencias: <España queda sen xente/ nin brazos pra traballar/ pois todos cruzan ou mar/ en busca de millor sorte;/ xa non será potente/ nin rica a nosa nación,/ con tanta contribución, /con tan pouca mocedá./ ¡Pobre España! ¿Onde irá/ ou teu antigo tesón?”.
A emigración foi clave na vida do citado Leoncio López. Nacera en Cangas (Foz), publicou en revistas e xornais e foi o autor de coplas e poemas coas que se inauguraban escolas de Viveiro e a súa Comarca. No denominado Himno a San Ciprián escribiu sobre a dor e a frustración que deixa a diáspora en nais e fillas, as grandes vítimas: “Somos fillas dá praia/ ollando sempre ou mar/ por ver si as súas ondas/ tráennos que contar./ Lonxe, moi lonxe/ foise meu pai/ chora que chora/ quedou miña nai./ Somo-as orfas dá emigración/ quén abátenos non tén corazón”.
|
OBXECTIVOS | INTEGRACIÓN | FERRAMENTAS | LEXISLACIÓN | ORGANISMOS | NOVAS | CONTACTO
(c) 2009 FEGAMP, Federación Galega de Municipios e Provincias :: Texto legal
inmigracion@fegamp.es
Desarrolo: AVA Soluciones Tecnológicas