Contas e non contos: o que o inmigrante achega á economía

(11/11/2019)

Contas e non contos: o que o inmigrante achega á economía

Os estranxeiros non rouban postos de traballo, contribúen a crealos, pero o seu ascensor social tense estancado


María Fernández O País


Madrid 10 NOV 2019 -

Vista aérea dunha patera no Estreito de Xibraltar. Marcos Moreno

Pode crerse alguén que Cáritas só axuda aos inmigrantes? Ou que os subsidios aos alugueres só benefician aos estranxeiros? Ou que os refuxiados utilizan o sistema sanitario para pedir Viagra e logo vanse de vacacións con diñeiro público? Hai mentiras descaradas que se difunden, expándense por grupos de Whats­App ou Twitter e instálanse nalgún recuncho do cerebro de certas persoas. Son especialmente daniñas cando relacionan inmigración e diñeiro, e a súa difusión non inclúe un gran nivel de sofisticación. Denunciábano os reporteiros e analistas reunidos no penúltimo Congreso Internacional de Xornalismo de Migracións hai xa un ano. “A xente necesita respostas. Chegáronme unhas 20.000 mensaxes este ano e un terzo eran preguntas relacionadas con migrantes por desinformación. Os malos cada vez fano mellor, hai decenas de webs de desinformación que teñen aparencia de medios serios e que menten continuamente sobre este tema”, lamentaba Julio Montes, impulsor de Maldito Bulo, unha páxina que desmonta esas patrañas.

 

Poucas persoas, incluídos os políticos, tómanse a molestia de reflexionar desapasionadamente sobre as migracións e o seu efecto na economía. Segundo un informe de Citigroup, as economías do sur de Europa, incluída España, crecerían entre un 20% e un 30% menos en ausencia de inmigrantes entre 1990 e 2015. Alemaña, por exemplo, perdería 155.000 millóns. Unha historia que se le na estatística: 58 millóns de persoas no continente, ao redor do 10% dos seus habitantes, son inmigrantes. Na última década, segundo un informe da OCDE, o crecemento das chegadas foi do 28%. As migracións, maioritariamente, non proceden dos países máis pobres, senón daqueles con ingresos medios: a OIT estima que hai 164 millóns de persoas no mundo en busca de mellores oportunidades económicas. É unha corrente con tendencias cambiantes: o 51% son agora mulleres e o éxodo climático cotiza á alza: a ONU prevé que haxa 200 millóns de desprazados por este motivo en 2050.

España vive agora outro momento álxido de chegadas: tras a expansión económica de principios da década pasada, que terminou cun saldo de seis millóns de entradas netas, a crise produciu un aumento do retorno e durante un breve período de tempo produciuse un descenso no saldo migratorio de case medio millón de persoas ata 2014, menos do 10% do volume dos que chegaron antes da crise, segundo os cálculos de Carmen González, do Real Instituto Elcano. “O país experimentou un saldo migratorio negativo, pero foi pequeno tanto en volume como en duración”. Desde 2017, España recuperou poboación ao ritmo que a economía se reactivaba.

Oficialmente a poboación estranxeira ascende a 4,7 millóns, o 10% do total. Se se toman os nados no estranxeiro, a porcentaxe elévase ao 14% da poboación, porque 2,1 millóns teñen dobre nacionalidade. No hai datos actualizados de cal é o seu efecto no PIB, pero si se sabe que o auxe económico previo a 2008 sustentouse no crecemento demográfico orixinado por esta fase de crecemento. Unha estimación da Oficina Económica do Presidente datada en 2006 atribuía a este fenómeno 1,1 puntos de avance anual do PIB no período 1996-2005, un terzo de todo o crecemento do país. 

 

 
Naqueles anos tiña que desmentirse outro bulo que aínda circula: os inmigrantes nos rouban postos de traballo porque estes non teñen un número estable ou único. Ilústrao o seguinte dato: entre 1996 e 2014 a poboación aumentou un 16% (a maioría, persoas en idade de traballar) e nese período os postos de traballo creceron nun 34%, 18 puntos máis.

A percepción: máis positiva que negativa 

 

O informe International migration outlook 2019 da OCDE expón que as opinións da poboación autóctona sobre este fenómeno mantivéronse en xeral, estables desde 2006: a metade dos nativos non teñen unha valoración particular sobre se os que chegan fan do seu país un lugar mellor ou peor para vivir. A outra metade cre en proporcións iguais que os inmigrantes exercen unha actitude positiva ou negativa. Na última enquisa monográfica do CIS sobre este tema, de 2017, o 51% dos consultados declararon que a inmigración é “positiva ou moi positiva” para o país, e só un 25% opinaron o contrario.

Efecto cachoeira

 

Alén do teléfono desde a súa oficina de París, Thomas Liebig, experto da OCDE do departamento de migracións internacionais, reflexiona sobre que a inclusión laboral é unha das claves para entender como cambia unha economía coa chegada de estranxeiros. “Desde a extrema dereita dise que os países teñen un número determinado de empregos dispoñibles, algo completamente falso. Os inmigrantes tamén consomen, cotizan, algúns son empresarios e xeran efectos rebote… O mellor exemplo está na España de antes da crise. A chegada de inmigrantes provocou, por exemplo, que máis españolas incorporásense ao mercado de traballo porque moitas mulleres latinoamericanas empregáronse no servizo doméstico, provocando ese efecto”. Admite que moitos estudos atopan o impacto fiscal da inmigración pouco relevante. O organismo no que traballa estableceu en 2013 que o fluxo monetario xerado polos estranxeiros en España, fundamentalmente por cotizacións e impostos directos, foi do 0,54% do PIB (uns 5.500 millóns nunha economía que entón superaba o billón). A iso habería que sumar outro impacto que se escapa á estatística: o xerado en forma de impostos indirectos.

É a carioca que se morde a cola. Liebig lembra que os migrantes teñen normalmente “unha taxa de emprego máis baixa, cotizan menos, pero ao mesmo tempo reciben axudas inferiores aos nacionais”. A balanza entre ingresos e gastos é tan fina que lembra o que pasou en Canadá hai uns anos: “Dous think thank, un de dereitas e outro de esquerdas, realizaron senllos estudos para valorar ese peso fiscal do colectivo. Ambos concluíron cousas distintas e utilizaran exactamente os mesmos datos!”.

Outro problema está na medición da recadación a través de impostos indirectos, e aí os estudos poñen a vista na renda dispoñible das familias. No caso español, segundo o informe CIDOB da Inmigración 2018, a realidade é que a diferenza de renda entre os nacionais e os estranxeiros oscila entre un 25% e un 46% (dependendo da orixe dos segundos), e algo similar ocorre cos indicadores de pobreza, que exhiben tamén notables diferenzas desfavorables para os estranxeiros. Segundo a enquisa de condicións de vida do INE, un 8,4% dos inmigrantes declaran que non pode permitirse unha comida de carne ou peixe polo menos cada dous días (fronte a un 3,5% de nacionais) e un 65% non teñen capacidade para afrontar gastos imprevistos (a metade no caso dos españois). O 22% dos extracomunitarios non poden permitirse comprar un coche (un 3,7% dos nacionais).

Os inmigrantes en España non só son máis pobres que os nacionais, senón que a súa situación perpetúase no tempo sen que o ascensor social avance, como ilustra Ramón Mahía, director científico do anuario. “Os niveis de emprego, paro e calidade de emprego non cambian co tempo. Hai moitas diferenzas que se transforman nesa distinta renda dispoñible”. A parcialidade e a temporalidade cébanse co colectivo (formado por un 40% de latinoamericanos e con Marrocos como principal país emisor), e as distincións esténdense a unha menor taxa de cobertura polos subsidios de desemprego.

En 2017, por exemplo, a Seguridade Social pagou o paro a 180.674 estranxeiros, o 9,4% de todas as prestacións. E iso que, con datos de 2018, a taxa de paro dos estranxeiros situouse no 21,5% fronte ao 14,1% dos nacionais. Ao mesmo tempo, a taxa de actividade é maior cunha porcentaxe de autoemprego moi superior ao resto. Consecuentemente, as brechas salariais son enormes: a ganancia media anual dos nacionais de países da UE distintos a España apenas chega ao 80% da que teñen os españois e baixa ao 68% no caso dos traballadores do resto de Europa, ao 62% dos latinoamericanos e ao 59% para os inmigrantes do resto do mundo.

 

Varios comercios chineses no barrio madrileño de Usera. Lino Escurís

Aínda que hai unha “autoselección en orixe” —emigran as persoas máis emprendedoras, con mellor saúde, lembra María Miyar, do departamento de Socioloxía da UNED e colaboradora en Funcas—, a formación é unha das maiores barreiras para que a integración sexa máis satisfactoria. “Acceden a sectores onde a carreira laboral está limitada. Ás veces isto ocorre polas súas propias expectativas a curto prazo: moita xente emigra coa idea de quedar pouco tempo e priorizan ter un traballo rápido a outras cuestións. Pero a miúdo non volven aos seus países de orixe”.

A biografía de Touba Kane, un senegalés que vive en Vigo, é case un calco persoal deste fenómeno. Chegou con pouco máis de 20 anos, sen apenas falar castelán. Con axuda doutros compatriotas, comezou a vender bolsos e reloxos polos bares. Ata que un dos seus clientes empregouno para limpar coches nun garaxe. Tras oito anos traballando legalmente, agora casado e con dous fillos, acábano de despedir xusto cando se comprou un terreo en Dakar. Preferiu cobrar o paro dunha vez e facerse autónomo. “Quero volver a Senegal, pero alí as cousas non melloran”, di. No tempo que leva en España non gañou gran fluidez no idioma nin se formou en ningún oficio.

Nuria García viu decenas de casos como o de Kane, pero escapa das xeneralizacións. Coordinadora do programa Teranga de axuda a inmigrantes desde a fundación salesiana Juan Salvador en Ourense, reivindica que a integración debe “apostar pola interculturalidad, por enfocar o feito migratorio non desde a caridade, senón desde os dereitos humanos”. E por recoñecer que tras calquera persoa hai necesidades e non só unha achega ao PIB. Algúns países da OCDE axustan os seus programas de migración laboral ao que encaixa mellor na súa economía con plans sinxelos como o fomento do autoemprego. Con todo, outros impuxeron enormes barreiras ao reagrupamento familiar ou restrinxiron a concesión de asilo.

España foi máis ben á esculca do gran de millo, máis aló de que, como sinala Ramón Mahía, “as nacionalizacións no caso dos latinoamericanos teñan un réxime especialmente sinxelo”. Un informe do Comité Especializado en Inmigración, un órgano de apoio do Consello de Seguridade Nacional publicado o pasado febreiro, urxe medidas, por exemplo, “para o desenvolvemento da contratación en orixe”, que poderían articularse mediante convenios internacionais.

Expectativas frustradas

 

O urxente a miúdo non deixa tempo para pensar no longo prazo. Sábeno os servizos de acollida: “A xente vén con expectativas que teñen que aterrar. Comezan os trámites, a información sobre a lei de estranxeiría. A partir de aí empezamos a construír, a pensar na vivenda, no empadroamento”, enumera García. Unha carreira sobre ascuas ardentes tamén no caso dos refuxiados. As solicitudes de asilo, aínda que non constitúen o groso das entradas, multiplicáronse por nove entre 2014 e 2018. O tapón administrativo creou unha formidable bolsa de espera que pode chegar aos dous anos por expediente. Diso dan fe as longas colas ante as comisarías madrileñas que se viron este ano. Polo menos Raquel Santos, coordinadora de inclusión na Comisión Española de Axuda ao Refuxiado (Cear), valora que o auxe da protección internacional dos refuxiados promoveu “outra mirada da sociedade civil desde unha percepción de acollida” en persoas que foxen do seu país porque sofren unha persecución por motivos de raza, relixión, nacionalidade, opinións políticas ou orientación sexual.

Moitos venezolanos, colombianos ou sirios terminaron en Madrid esa viaxe extenuante. “Son persoas que teñen estudos medios máis elevados que o colectivo migrante xeneral”, apunta Santos. Se conseguen superar un procedemento moi restritivo, enfróntanse a unha longa espera e a unha baixísima taxa de resolucións positivas (das 11.875 asinadas por Interior o ano pasado, só 575 lograron o estatuto de persoa refuxiada e 2.320 a protección subsidiaria). Veñen con títulos oficiais do seu país, pero é dificilísimo homologalos: das persoas que atenden en Cear, só un 30% teñen cualificaciones que poden ser recoñecidas en España e só un 11% conseguen certificalas. Moitos desisten pola enorme burocracia —un sirio, por exemplo, non terá fácil pedir tal ou cal papel ao Estado en guerra do que foxe—. Noutros países europeos, en cambio, recoñécense competencias a través de probas profesionais, algo que en España reivindican moitos colectivos.

Pensións e diñeiro para fronteiras

 

Pode solucionar a poboación inmigrante os problemas do sistema de pensións? Segundo a Autoridade Independente de Responsabilidade Fiscal (Airef), é un elemento para ter en conta. Nas súas estimacións destacan que a chegada de 270.000 persoas de media entre 2018 e 2048 contribuiría á sustentabilidade do fondo. “Estes fluxos migratorios poden ter un impacto económico positivo máis aló da sustentabilidade do sistema de pensións, pero tamén poden aumentar o sentimento de rexeitamento”, advirte o documento.

Como sinala o profesor do Icade Emilio González: de nada serve sen unha verdadeira integración “que evite a creación de guetos”. Carmen González, de Elcano, matiza que a economía mergullada e unha contribución máis baixa das cotizacións polos baixos salarios fan que a inmigración non sexa por si soa a solución se non se fomenta a natalidade.

Hai outros impactos monetarios que non son precisamente fáciles de medir. A fundación PorCausa, por exemplo, leva tempo denunciando un verdadeiro problema de transparencia no diñeiro europeo destinado a control migratorio, onde se mesturan acordos público-privados, fondos para cooperación e para o control de fronteiras en países terceiros. Segundo os seus datos, en 2018, o gasto executado en contratos públicos do Estado para control migratorio ascendeu a, polo menos, 89 millóns de euros. O 68% terminou en mans, en maior ou menor medida, de catro empresas e unha UTE. Desde o 2015 ata outubro de 2019, a UE adxudicou a España 779,8 millóns “para mellorar a xestión migratoria e de fronteiras”, segundo a Comisión Europea. O orzamento comunitario no período 2021-2027 ascenderá a 21.300 millóns.

Agora que o crecemento económico dáse de bruzos co cambio de ciclo, o nivel de entradas no país está de novo en máximos e non se esperan caídas fortes do fluxo migratorio porque tampouco se deron nos peores anos da crise. De feito, cando en 2013, un dos anos máis duros da recesión, alcanzouse o mínimo de entradas de inmigrantes, “esta cifra aínda era superior ás 300.000”, lembra María Miyar, que estudou o nivel de arraigamento dos que chegan: “Sete de cada 10 nados fóra, segundo datos da EPA, levan vivindo en España máis de 10 anos”, contabiliza. Corrobórao Carmen González desde o Instituto Elcano: “O groso do colectivo non se vai. Hai moitas razóns que fan que poidan preferir estar aquí en situación de desemprego, como, por exemplo, se teñen fillos ou outros familiares”. De modo que a integración social e laboral faise moito máis importante para que, a longo prazo, poidan romper esa barreira de renda cos nacionais.

 

 

¿Olvidou o seu contrasinal? | Alta