“A migración seguirá e non podemos dicir ‘construamos un muro’ ou ‘regresen aos seus países”

(02/10/2019)

“A migración seguirá e non podemos dicir ‘construamos un muro’ ou ‘regresen aos seus países”

O máximo responsable dos refuxiados no mundo fala en entrevista sobre o auxe do discurso xenófobo e as solucións para a maior crise de desprazados da historia

México 1 OCT 2019 -

O alto comisionado das Nacións Unidas para os Refuxiados, Filippo Grandi, tras a entrevista. Héctor Guerrero 

O mundo vive a peor crise de refuxiados da historia. Máis de 71 millóns de persoas víronse obrigadas a abandonar os seus fogares pola guerra, a violencia e a pobreza. No medio do éxodo masivo de persoas, desde Centroamérica e Siria ata Bangladesh e o Congo, a xenofobia e a discriminación viven un novo auxe mundial e pechan as fronteiras a polo menos 25 millóns de refuxiados. En América Latina, cinco millóns de venezolanos fuxiron da crise política e centos de miles de hondureños e salvadoreños puxeron aos seus países entre os 10 primeiros lugares a nivel mundial en canto a solicitudes de asilo.

Nun clima político convulso, Filippo Grandi  (Milán, 1957), titular do Alto Comisionado das Nacións Unidas para os Refuxiados (Acnur), apela a máis cooperación internacional e a que o Norte global recoñeza a urxencia da situación con medidas de corte local para un problema global. Grandi recibe ao PAÍS na súa visita por México para discutir sobre unha situación de desprazamento forzado sen precedentes no continente e as posibles saídas a unha crise na que están en xogo as vidas de millóns de persoas.

Pregunta. Como facer fronte á maior crise de refuxiados da que se ten rexistro?

Resposta. A través da cooperación internacional. As accións individuais de cada país non funcionan. As crises de refuxiados son unha manifestación do aumento da mobilidade humana por razóns específicas que se engloban nun movemento máis amplo. Non se pode enfrontar sen cooperación internacional. Temos un pacto global para refuxiados e outro para inmigrantes, tamén hai respostas rexionais como a que tentan México e Centroamérica. Aínda que a cooperación esperte sospeitas, non hai outra saída que traballar xuntos.

P. Non parecen moi bos tempos para a cooperación internacional…

R. Non, en Estados Unidos e Europa observamos unha tendencia política cara á manipulación, que demoniza a refuxiados e migrantes como inimigos da sociedade ou persoas que ocupan empregos, traen inseguridade ou ameazan os valores de quen os recibe. É un discurso inmoral, que vai contra todos os principios, pero que tampouco ten ningún valor práctico. O fenómeno migratorio seguirá e non podemos dicir "construamos un muro" ou "regresen aos seus países".

P. O nacionalismo e a xenofobia son o principal obstáculo que enfrontan os refuxiados?

R. Non, non son o principal, pero é unha resposta contraproducente. Non son os migrantes nin os refuxiados, este discurso discriminatorio é o que provoca xenofobia. É moi perigoso. Basta ver os tiroteos en Nova Zelanda ou El Paso.

P. Está a facerse o suficiente?

R. Hai máis consciencia destes problemas que fai cinco ou dez anos. Estas crises suceden nos países pobres, non nos ricos. Con todo, no Norte global hai cada vez máis consciencia de que se necesitan máis respostas estratéxicas e colectivas. Pero os recursos foron moi insuficientes.

P. Cinco millóns de venezolanos deixaron o seu país. É comparable cos peores escenarios noutras partes do mundo?

R. Nunca se pode comparar unha crise con outra. Venezuela non é como Siria. Non hai guerra. Hai unha crise con aspectos humanitarios moi graves a partir dunha crise política que debe ser resolta. Aínda que hai similitudes nas consecuencias. Por exemplo, o movemento de poboación é enorme, así como a necesidade de apoiar aos países que reciben refuxiados.

P. Que accións require Venezuela?

R. Necesítanse accións específicas. A acollida en América Latina é diferente porque os seus países teñen unha tradición de recibir xente. Ten instrumentos legais, aínda que caóticos, para recibir aos venezolanos e teñen recursos como países de nivel medio. O que me preocupa é que isto se prolongue, non creo que haxa unha solución política rápida, pero temos que buscar que a situación non se deteriore nin que se incremente a xenofobia. Vimos incidentes en países como Ecuador e Perú, e creamos campañas para detelos. É importante fortalecer as estruturas públicas destes países e ese liderado débeo asumir a cooperación internacional para o desenvolvemento.

P. Que opina do éxodo de miles de centroamericanos?

R. É unha situación preocupante. En México tiven conversacións moi longas para comprendelo mellor. É grave porque o control dos grupos criminais é moi forte e a capacidade dos Estados para contrarrestalo non é suficiente. As vítimas son civís, sofren extorsións, abuso sexual, recrutamento forzado de nenos… Son cousas terribles. Para Acnur, este tipo de violencia xustifica que sexan protexidos polo estatuto de refuxiados. Hai grandes desigualdades e gobernos débiles. Por iso, é unha boa idea que México impulse o Plan de Desenvolvemento Integral para Centroamérica e temos que apoialo.

P. Ao mesmo tempo, aumentaron as detencións de inmigrantes en México e non aumentou o orzamento para a axuda a refuxiados. Considera que a política mexicana cara a migrantes e refuxiados é errática?

R. É unha política migratoria estruturada para unha situación diferente, para menos persoas que chegan. Coas caravanas e o que veu nos seguintes meses, o sistema non se adaptou. Ao conversar co Goberno, vin vontade política para mellorar esta resposta. Agora temos que facelo e estamos aquí para apoialos con recursos e asesoría técnica.

P. Que opina de que en EE UU reduciuse a mínimos históricos a acollida de refuxiados?

R. Foi unha decepción. É un programa especial para recolocar a refuxiados que xa están noutros países, pero que están en situación de risco. É o programa de reasentamiento máis importante do mundo e esta Administración reduciuno. Comprendo que hai problemas coa xestión das chegadas á fronteira e os recursos que deben investirse, pero unha redución tan grave non é un bo sinal para outros países. O reasentamiento é útil para poboacións vulnerables, pero é unha mostra de responsabilidade compartida, sobre todo cando hai millóns de refuxiados en países como Líbano, Paquistán ou Colombia. É unha preocupación, pero non é unha obrigación internacional como o asilo.

P. Cal é a súa lectura de medidas como o Protocolo de Protección a Migrantes, que obriga aos solicitantes de asilo a esperar en México?

R. Todos os gobernos teñen o dereito de controlar as súas fronteiras, pero deben facelo sen violar o dereito internacional dos refuxiados. Algúns aspectos doutras medidas que tomou Estados Unidos son razóns de preocupación para nós e expresámolo. Pon unha carga adicional sobre México e se se avanza no tema dos terceiros países seguros no futuro, vai aumentar a carga para Guatemala, O Salvador e Honduras, que non teñen moita capacidade. Pero Acnur ten un diálogo construtivo coa Administración estadounidense para fortalecer o seu sistema de asilo, que non se debe destruír porque é moi importante.

P. Preocúpanlle estas políticas impulsadas polo principal doante do sistema internacional de acollida?

R. Non. Son temas diferentes: o reasentamiento, a política de asilo e o seu papel como doantes. E a contribución de EE UU a Acnur segue sendo a máis substancial do mundo.