"É necesaria unha nova lei de estranxeiría que protexa ás vítimas"

(11/07/2019)

"É necesaria unha nova lei de estranxeiría que protexa ás vítimas"

"A expulsión non é a sanción automática por estancia irregular, senón a excepción"

Anxos Solanes. F. Bustamante

 

Anxos Solanes, presidenta do Consello para a Eliminación da Discriminación Racial ou Étnica e catedrática de Filosofía do Dereito defende unha reforma legal para dar protección integral a calquera vítima dun delito, ao estilo da que combate a violencia machista, para evitar casos como o da muller hondureña pendente do expediente de expulsión.

Casos como o da muller hondureña que non puido denunciar unha agresión porque cando acudiu a facelo á comisaría acabou cun expediente de expulsión, ¿evidencian a indefensión das persoas en situación irregular?

¿Apoia o cambio legal para que sempre prevaleza a protección da persoa sobre a súa situación administrativa?

É imprescindible aplicar a legalidade vixente e, se esta ten déficits garantistas na presentación de denuncias, é necesario modificar a normativa actual para asegurar que prevalece a posibilidade de protección. A vítima debe ser a prioridade. Modificar a lei permitirá combater os niveis de infradenuncia desde unha protección integral á vítima.

E mentres, poderíase ditar unha instrución para que a policía faga prevalecer a atención e a protección da vítima...

Son partidaria dunha reforma legal da coñecida como lei de estranxeiría, a LOEX, que protexa de maneira integral a situación da vítima. A instrución será despois un instrumento para reforzar a igualdade material. Por exemplo, na liña que se seguiu na violencia de xénero. É necesaria unha reforma legal.

Mentres iso non cambie, as persoas nesa situación están condenadas a vivir na clandestinidade e non visibilizar ningún dos seus problemas, nin sequera a simple perda dun documento...

Hai que combater a idea de que unha persoa non acuda a unha comisaría a informar da perda dun documento, por exemplo, polo risco a acabar expulsada, pero non só para o caso dos estranxeiros, se non no de calquera que poida temer unha sanción. As forzas e corpos de seguridade teñen a función de prestar auxilio e protección desde un trato correcto e esmerado. Transmitir o medo á denuncia é propio doutro tipo de Estados que non son o democrático, por iso é prioritario e urxente crear un contexto de protección legal que garanta a posibilidade de presentar denuncia. Se non, o temor ás consecuencias administrativas pola vía da estranxeiría pode desincentivar a denuncia e xerar invisibilización. Iso é completamente intolerable nun Estado de dereito posto que supón un ataque flagrante a varios dereitos fundamentais. E quero lembrar que o artigo 57 da LOEX di que a expulsión non é a sanción automática por estancia irregular, senón a excepción. A expulsión non é a consecuencia inmediata nin necesaria de toda estancia irregular, é importante que isto tamén se saiba.

¿Aconsellaría que se denunciase nun xulgado e non nunha comisaría para evitar ese risco?

Non, en absoluto. Iso é xerar unha imaxe de medo fronte ás forzas e corpos de seguridade que en absoluto debe fomentarse. Calquera persoa debe poder acudir a unha comisaría ou cuartel para atopar auxilio e protección. As forzas e corpos de seguridade deben actuar con absoluta imparcialidade e neutralidade política, sen discriminación algunha por razón de raza, relixión ou opinión. Se non é así, haberá que tomar as medidas oportunas, sexa ou non cunha persoa estranxeira.

A vicepresidenta en funcións do Goberno, Carmen Calvo, da que depende o Consello que vostede preside, ¿encargoulles algún informe ou ditame para emprender ese cambio legal?

Non, e non é necesario. O Consello reactivouse de novo, recuperando o seu normal funcionamento, en outubro de 2018. Ademais de asesorar gratuitamente a calquera vítima de discriminación nos seus trámites de reclamacións, en colaboración coas entidades que lles ofrecen asistencia, o Consello, que é autónomo e independente, ten toda unha serie de competencias para eliminar a discriminación racial ou étnica, polo que non é necesario que exista un encargo expreso.

¿E vano a facer?

Sendo sensibles á situación de todas as persoas de colectivos especialmente vulnerables que poden sufrir incidentes discriminatorios expómonos emitir unha recomendación que insista, en relación ao caso polo que vostede me preguntaba e a calquera outro semellante, na prohibición da discriminación racial sobre a base da cidadanía, a nacionalidade e a situación migratoria en virtude do dereito internacional dos dereitos humanos. E debe incluír un apuntamento á oportunidade da modificación legal que antes lle sinalaba, aproveitando a experiencia no ámbito da violencia de xénero.

No caso do acollemento e o refuxio, ¿non cre que se deberían incluír tamén as violencias exercidas por grupos criminais ou mafiosos, como as maras centroamericanas, como causa para obter esa protección?

A estranxeiría e o refuxio serán estatutos xurídicos diferentes, pero non se poden separar. As propostas políticas hanse de plasmar en normas efectivas en ambos os casos. O punto de partida é concibir a mobilidade humana como unha cuestión, que non un problema, que ha de abordarse desde a dimensión europea, desde a imprescindible cooperación e solidariedade de todos os Estados da Unión Europea. Os desafíos que supoñen a inmigración e o asilo superan as posibilidades dunha resposta estatal. Os retos de futuro van máis aló da concepción restritiva actual de inmigración e asilo. Así, será necesario incluír na protección internacional, por exemplo, tipos de violencia como as que vostede me comenta, pero tamén outras que agora non se contemplan como a figura dos refuxiados ambientais.

A Fiscalía acaba de abrir dilixencias contra a conta oficial de noticias de Vox por acusar falsamente a cinco "magrebís" do acoso sexual a unha muller cometido por cinco españois. ¿Como se frea esa constante chamada á xenofobia?

En dúas dimensións. Unha primeira, preventiva, con medidas e accións que fomenten a igualdade e combatan a discriminación, comezando por loitar contra a proliferación de rumores, estereotipos e fobotipos sobre a poboación estranxeira, con información veraz e contrastada, e desarticulando as fake news, xunto co uso dunha linguaxe correcta (por exemplo, non apelar á nacionalidade como suxire a normativa internacional de dereitos humanos). Hai que implicar aos Estados e a todos os axentes da sociedade civil, incluídos os do ámbito privado. En segundo lugar, a dimensión sancionadora, isto é, a aplicación da lei contra a incitación ao odio. É moi loable o excelente labor que estan realizando, os aínda pouco pero moi eficientes, fiscais de delitos de odio.