A franxa da AP-9 gañou a poboación que perdeu o resto de Galicia en 47 anos

(23/10/2018)

A franxa da AP-9 gañou a poboación que perdeu o resto de Galicia en 47 anos

Só un millón de persoas residen fóra das zonas de influencia das sete urbes

 

Unha moza parella paseando co seu bebé por un parque de Vigo M.MORALEJO

 

O eixo que atravesa Galicia de norte a sur seguindo o trazado da autoestrada do Atlántico é un dos redutos de esperanza demográfica que lle queda á comunidade, xunto ás contornas das demais cidades á marxe da zona de influencia da AP-9. Sete dos trece municipios de toda a comunidade onde aínda hai máis nacementos que falecementos se atopan salpicados ao longo do viario de pagamento. Cambre, Oroso, Ames, Pontecesures, Poio, O Porriño e Salceda de Caselas manteñen aínda un saldo vexetativo positivo, que no resto do mapa galego só se atopa ademais en Arteixo , Barbadás, San Cibrao, Soutomaior, Oia e Burela.

 

Devandito balance natural positivo pode parecer escaso no conxunto dos 38 concellos que se suceden ao longo da AP-9, pero é que en toda Galicia a situación demográfica é a oposta en nada menos que 300 localidades: no conxunto da autonomía hai máis mortes que nacementos desde hai 31 anos.

 

 

Como ocorre co vexetativo, o saldo migratorio tamén resulta positivo no espazo local que abarca de Ferrol ata Tui: 27 concellos aínda captan máis veciños que os que deixan as súas localidades para cambiar de residencia noutros puntos de España ou o estranxeiro. Son once, xa que logo, nos que o balance migratorio queda marcado en vermello: Vigo, Redondela, Valga , Portas, Pontecesures, Padrón, Oroso, Neda, Narón, Pontedeume e Ferrol.

 

E visto con perspectiva temporal, a que permite ata hoxe desde os anos setenta, cando foi concedida a explotación da autoestrada e iniciáronse as obras, os 38 concellos gañaron 345.709 habitantes (un 39,5 %).

 

Trázaa municipal que acabou por ocupar a principal autoestrada galega representaba hai 47 anos o 32,71 % da poboación de Galicia, e na actualidade sobe ata o 45,09 %, debuxando ese desequilibrio territorial que a efectos residenciais se inclina cara á costa de norte a sur.

 

E o continxente poboacional que gaña o eixo atlántico desde 1970 ata a actualidade é o que perde o resto de Galicia nese case medio século. Ata 313.773 habitantes menos teñen os 275 concellos restantes que non lindan cos 259 quilómetros da autoestrada.  

 

Áreas urbanas

 

Pero aínda que a principal ruta de comunicación enlaza cinco das sete cidades máis poboadas de Galicia, a contorna destas urbes e as outras dúas áreas urbanas da comunidade (as de Lugo e Ourense) tamén xogan un rol demográfico crucial na contención do derrubamento demográfico, pero ao mesmo tempo no desprazamento da poboación do medio rural ao urbano.

 

Só un millón dos 2,7 millóns de residentes en Galicia non viven nalgún dos 75 concellos que forman as áreas funcionais das sete cidades. Estes espazos quedan definidos polas localidades próximas ás urbes nas que polo menos o 15 % da súa poboación ocupada desprázase ás urbes de referencia das súas zonas a traballar, formulación no que a AP-9 xoga nun papel relevante para moitas delas. Case dous de cada tres habitantes de Galicia viven nesas áreas das cidades (o 63,38 %).

 

A que se forma ao redor de Vigo, con 21 municipios, é a máis grande de Galicia (541.686 habitantes) e a duodécima de España, por detrás de Granada. A súa extensión abarca desde Fornelos e Pazos de Borbén, no norte, ata Oia, ao sur, integrando ademais Cangas e Moaña no Morrazo, así como a comarca do Condado, agrandando o espazo administrativo da fracasada área metropolitana.

 

Ao redor da Coruña pivotan outros dez concellos máis, que vinculan a toda a súa área funcional a 415.144 persoas. As contornas máis afastadas con traballadores vinculados á cidade son, segundo o INE, A Laracha, Oza-Cesuras e Abegondo.

 

Xa a máis distancia no ránking estatal, a área de Santiago sitúase no posto 35, con 200.708 residentes e catorce concellos vinculados, desde Pontecesures a Val do Dubra.

 

Ferrol pasa ás demais urbes galegas grazas ás súas localidades satélite, coas que suma 148.870 persoas, entre Valdoviño e Cabanas. A área de Ourense acolle a outros 148.410 residentes, en 12 localidades, con Allariz e Nogueira de Ramuín como extremos. Pontevedra, a área máis reducida, absorbe 141.414 veciños de sete concellos, e Lugo outros 120.423 de oito enclaves.

 

Entre os máis envellecidos, con rendas á baixa e con calidade de vida mellorable

 

A pesar de que Galicia se urbaniza progresivamente e concentra o seu potencial de crecemento poboacional nas cidades, as urbes da comunidade non destacan entre as do resto de España nin en dinamismo demográfico, nin en capacidade económica dos seus residentes nin en calidade de vida en aspectos como a dispoñibilidade de zonas verdes ou espazos de lecer.

 

A radiografía que este ano fixo o Instituto Nacional de Estatística das 126 cidades máis poboadas do país deixa ás urbes galegas entre as que contan con menos menores de 14 anos, o que a medio prazo definirá a súa capacidade de substitución xeracional. Ferrol é sinalada como a cidade de España que conta con menor porcentaxe de nenos: só o son o 10,84 % da súa poboación. Pero é que A Coruña está situada no posto 116 (12,18 %), Ourense no 115 (12,21), Santiago no 105 (12,92), Vigo no 101 (13,12), Lugo no 100 (13,13) e Pontevedra no 89 (14,07). Ocorre todo o contrario no que respecta ao peso dos maiores de 65 anos. Ferrol é a primeira en número de persoas en idade de xubilación (27,17 % dos seus residentes), Ourense é a sexta (25,05 %) e A Coruña a oitava cidade máis envellecida de toda España (24,03 %).  

 

Baixa inmigración

 

En capacidade de captación de inmigración, tampouco saen moi ben paradas as urbes da comunidade. As sete figuran entre as 33 cidades que menor porcentaxe de estranxeiros teñen entre os seus veciños.

 

Só Oleiros sitúase entre as localidades de máis de 20.000 habitantes que contan coa renda media anual máis alta en España. Segundo o traballo do INE, o ránking que encabeza a localidade madrileña de Pozuelo (23.861 euros por persoa ao ano), ten ao concello coruñés no posto 18, con 14.851 euros, situándose xusto a continuación de Barcelona.

 

Galicia volve figurar en aspectos pouco positivos, como a atención ao medio urbano, dado que Lugo é a cidade 112 de 126 con menos proporción de chan para zonas verdes urbanas, instalacións deportivas e de lecer. Santiago é a 101, Ferrol a 96, Pontevedra a 89, Ourense a 71, Vigo a 69 e A Coruña a 26, pero baixa enteiros coa súa configuración arquitectónica, pois é o décimo municipio que máis chan urbano contiguo presenta. O 19 % do seu chan residencial urbano está ocupado por edificios enlazados sen espazos para outros usos.

 

A AP-53 non consolida a ocupación residencial na mesma medida

 

A denominada autoestrada central galega, a AP-53, que vai desde Santiago ao alto de Santo Domingo, en Dozón , e que continúa sen peaxe para o usuario ata Ourense, non xoga o mesmo papel de incentivadora de asentamentos poboacionais ao longo do seu trazado que a AP-9. A AP-53 desempeña un labor máis de ligazón con Santiago para a comarca do Deza e a provincia de Ourense e de desconxestionamento da nacional 525. Desde que se concluíu a obra no ano 2002, o conxunto dos sete concellos polos que discorre o seu trazado gañaron 6.937 residentes, o que non está mal ao situarse en parte nunha zona como o Deza que sofre o declive poboacional. A Estrada, Dozón, e Silleda perderon veciños e gañáronos Lalín, Vedra, Teo e Santiago.

 

Sete de cada dez galegos viven no 17 % da superficie da comunidade

En 1996 había 11 concellos con menos de mil habitantes, agora hai xa 31

 

A Fonsagrada é o municipio de maior extensión de Galicia. Nos seus 438 quilómetros cadrados caberían con folgura catro veces Barcelona e case doce superficies como a da Coruña. Pero o concello lucense reparte o seu territorio só entre 3.670 veciños, case os mesmos que os que viven na parroquia viguesa de San Miguel de Oia, unha das máis rurais da cidade olívica e que ocupa só un 0,91 % do que mide A Fonsagrada.

 

Lonxe de ser unha excepción, o municipio da montaña lucense é o paradigma da transformación acelerada que está a vivir Galicia polo efecto do despoboamento, agravada ademais pola caída demográfica: cada vez menos habitada no campo e no interior, e con máis concentración poboacional nas urbes e os municipios das súas contornas.

 

Por manter A Fonsagrada como termómetro demográfico galego, a súa densidade é de só 8,3 habitantes por quilómetro cadrado, como 7,9 teñen A Gudiña e Manzaneda, 6 Laza, 5 Cervantes, 3,1 A Veiga, 2,8 Chandrexa de Queixa e de só 2,7 en Vilariño de Conso, o municipio onde resulta máis fácil atopar espazos deshabitados e máis complicado é cruzarse con veciños ao longo dos seus 200 quilómetros cadrados de superficie.

 

Os vinte concellos con menos densidade de poboación de Galicia ocupan 3.574,9 quilómetros cadrados (o 12 % do territorio da comunidade). Por establecer unha comparación, só mil quilómetros cadrados menos que toda a provincia de Pontevedra. Nese espazo de baixa ocupación habitan tan só 21.337 persoas.

 

 

No extremo contrario

 

Os vinte municipios con maior densidade residencial suman unha extensión de 940,9 quilómetros cadrados (o 3,18 % de Galicia), e nese espazo conviven 1.116.531 persoas.

 

Xa que logo, 3.574 quilómetros cadrados con 21.337 veciños fronte a 940 quilómetros con 1,11 millóns de habitantes. Esa é a realidade poboacional coa que Galicia encara a terceira década do milenio e a planificación do seu futuro, unha foto con dous escenarios ben distintos e que requiren de moi diferente atención.

 

Neste momento sete de cada dez galegos viven no 17,6 % do territorio da comunidade, o que conforman os 55 concellos con máis de 10.000 veciños. O 30 % restante do censo dispérsase ao longo das 258 localidades que teñen entre menos de mil e 10.000 habitantes e que abarcan 24.359 quilómetros cadrados, ou o que é o mesmo, o 82,36 % do mapa de Galicia.

 

A densidade do grupo máis poboado é de 362,6 persoas por quilómetro cadrado. O de menos presenza humana, de tan só 33,5. E a media de Galicia, 91,5.

 

A Coruña é o punto onde se rexistra en Galicia a maior concentración poboacional, con 6.457 habitantes por quilómetro cadrado, aínda que se dispararía na mazá máis saturada da comunidade a 109.145 veciños, a tenor da proporción que marca por hectárea o espazo formado por cálelas Alcalde Liaño Flores con Luis de Camoens e a rolda de Outeiro.

 

Vigo é o segundo núcleo con máis xente en menos espazo (2.685 habitantes por quilómetro cadrado) e seguen a ambas as cidades: Ourense (1.248), Burela (1.221 por cada un dos seus 7,3 quilómetros cadrados), Vilagarcía (847), Ferrol (817), Oleiros (805), e A Illa de Arousa (720).

 

Aínda que cidades como A Coruña, Ourense ou Ferrol viron alixeirada a súa presión residencial en comparación con 1996, desde ese tempo é o campo galego o que rexistra a peor evolución. En 21 anos as localidades de menos de 10.000 habitantes perderon 134.117 residentes, o 14 % do seu poder poboacional. Aínda así, a esas alturas de finais do século XX había 11 concellos con menos de mil habitantes, e hoxe son 31. Hai dezaoito localidades menos no grupo de entre 5.000 e 10.000 veciños e de 28 municipios de entre 10.000 a 15.000 habitantes pásase 21 anos despois a tan só 21. As vilas medias sofren tamén así a caída demográfica e o despoboamento das súas parroquias ao perder 72.749 residentes en total.

 

Crecen en cambio as urbes de máis de 20.000 censados; hai agora catro máis: Ames, Cambre, Culleredo e Ponteareas.

 

Europa avoga por aplicar unha discriminación positiva en favor do medio rural

 

A primeira motivación do despoboamento vén dada pola ausencia de recursos para manter un nivel de vida acorde coa contorna e a época. A emigración acumulada é máis alta nos enclaves que han ir perdendo masa demográfica, xerando outro revés poboacional: o envellecemento e a falta de substitución xeracional. E ambos os xuntos orixinan outra situación igualmente adversa: máis gasto pola dispersión que leva aparellada o despoboamento e a atomización dos seus núcleos residenciais, e un custo tamén superior polas necesidades educativas, sanitarias, sociais e coidados que require unha sociedade envellecida e con poucos nenos.

 

Só en gasto escolar, a dispersión que rexistra Galicia dispara ata tres veces sobre a media estatal os custos de transporte e comedor, segundo puxo de manifesto a Administración autonómica á hora de reivindicar un novo patrón de repartición do financiamento territorial que garanta a igualdade de oportunidades da poboación. O sobrecusto da atención sanitaria dunha sociedade de idade avanzada foi cifrado tamén por a Xunta en case 500 millóns de euros ao ano.

 

Eses efectos económicos, pero sobre todos os sociais do despoboamento, foron sinalados xa especificamente polo Parlamento Europeo como os xeradores dun impacto social similar aos que provocará o cambio climático, pero non se atisban aínda nin mentalización global nin políticas acertadas, nin para un fenómeno nin para o outro.

 

Ourense e Lugo forman parte do escenario trazado en vermello por a Eurocámara, ao situalas nos seus estudos nos dous últimos lugares das 317 provincias e demarcacións do continente en índices de envellecemento. E Bruxelas advirte que, no que se refire a poboación, Europa irá a peor.

 

Para tratar de conter os efectos demográfico e poboacional adversos, a UE avoga por aplicar unha discriminación positiva en favor do medio rural, que free a súa emigración crónica e evite que siga perdendo emprego, e xa que logo acelerando o seu envellecemento. Reducir a xornada de traballo para dar opcións a lograr maiores cotas de conciliación e mellores rexistros natalicios; apontoar o transporte público e as telecomunicacións no campo, así como ser máis esixentes en canto aos resultados dos investimentos no devandito medio son algunhas das súas receitas.

 

 

¿Olvidou o seu contrasinal? | Alta