Carmen González Enríquez, investigadora principal do Real Instituto Elcano, especialista en demografía, poboación e migracións internacionais, prestixiosa estudiosa da inmigración e a integración, observa entre esperanzada e escéptica os últimos acontecementos ocorridos na fronteira sur de Europa e as medidas adoptadas pola Unión para evitar o drama. Na súa opinión, o intento de repartición de cotas de asilados non deixa de ser un paso adiante cara ao logro dunha política común para estes asuntos. En cambio, cre que a operación de castigo planeada para reprimir ás mafias de trátaa de persoas en Libia pode ter efectos indeseados.

-¿Como valora a iniciativa europea para unha repartición de refuxiados por cotas?

-A proposta da Comisión de facer unha repartición forzoso é un paso adiante positivo, porque acumulamos historicamente un problema importante de desconfianza entre os Estados do norte e os do sur de Europa. Aqueles tradicionalmente acolleron a moitos máis refuxiados que os do sur, e iso fixo que cando a onda de inmigración irregular e de refuxiados chegou á costa do sur e pediron axuda, os do norte sentíronse pouco inclinados. Partían da idea de que os do sur foran pouco solidarios ou egoístas, ao non aceptar unha parte alícuota da carga dos refuxiados.

-¿Parécelle que teñen razón, ou concorda máis co rexeitamento de España?

-É certo que os refuxiados son unha carga económica para os Estados, polo menos durante bastantes meses. Alemaña converteuse no primeiro país do mundo en refuxiados absolutos, Suecia é moi xenerosa con isto, o mesmo pódese dicir de Holanda, o Reino Unido... A UE leva anos intentando crear un sistema común de asilo, que se baseou ata agora na voluntariedad, pero que non conseguiu moito ata o momento. Segue estando pendente o problema da repartición equitativa das cargas. Iso é unha cousa, outra é a concreción en cotas. A discusión é sobre o peso de cada criterio. Déuselle un peso do 10 % ao paro, e o Goberno de España considera que iso é pouco, e eu creo que en parte ten razón, porque a taxa de paro condiciona substancialmente a capacidade de cada Estado para acoller aos refuxiados, porque iso implica integralos no mercado laboral, e si non se lles integra supoñen un custo adicional para as finanzas públicas.

-¿Cre, entón, que a proposta fracasou?

-Espero que non. Francia xa mostrou tamén a súa oposición, e é un país decisivo, ou sexa que está claro que isto vai ser revisado e espero que teña éxito.

-Vemos que os países que actualmente reciben máis refuxiados son Italia e Grecia. ¿Por que se reduce a presión sobre España?

-Diminuíu porque se dirixiu cara a Libia. Con políticas bilaterais eficaces, desde primeiros dos anos 2000 con Marrocos e desde mediados desa década no resto do África atlántica, España conseguiu unha gran colaboración dos Estados de paso, de forma que diminuíu moitísimo o fluxo por aí. En parte por iso, esa migración dirixiuse a Libia, un Estado que non controla en absoluto a súa fronteira externa e xa que logo é moito máis fácil saír desde as súas costas. Non se trata tanto de que se reduza a presión conxunta da marcha cara a Europa senón que se despraza dun lado a outro en función da dificultade.

-¿Confía na eficacia da operación da flota europea contra as mafias en augas fronteirizas coas de Libia?

-Francamente, non. As mafias da inmigración non se poden combater con medios militares. As redes que organizan a viaxe das persoas só poden destruírse con moita información na base, moita información policial, que ten que obterse no terreo. Unha vez que se obtivo, a rede non se destrúe de forma militar, destrúese con detencións, xuízos, etcétera.

-Dixo vostede que incluso pode ser contraproducente

-Hai un gran risco de que ao final a operación marítima que se está expondo, como non vai entrar en augas territoriais libias, senón en augas internacionais, pode converterse nunha gran operación non de combate ás mafias senón de rescate de inmigrantes e peticionarios de asilo, e iso pode ter á vez un importante efecto chamada, o que a min me parece moi probable. Si as cousas desenvólvense como están agora expostas, os que agora fretan os barcos desde a costa libia seguirán facéndoo igual, pero cando cheguen ao límite das augas territoriais, traspasarán aos inmigrantes a pequenas embarcacións para que eles mesmos as dirixan á flota; as forzas europeas vanos rescatar, e iso non supón de ningún xeito un combate contra as mafias senón claramente un factor de chamada.

«Saltarse a soberanía dos Estados emisores sería inaceptable»

-Dá a impresión de que o Goberno de España se ha enfrontado só aos seus problemas na fronteira sur. ¿Ve vostede avances cara a unha política común?

-Déronse pasos, por exemplo, Eurodac, a base de datos de impresións dixitais de peticionarios de asilo, para evitar que unha mesma persoa pida asilo de forma sucesiva en distintos Estados; normas como a regulación de Dublín, que esixe que o primeiro Estado da UE no que entra o refuxiado sexa o que asila; cando iso sucede en Alemaña ou Suecia, funciona. Pero Grecia ou Bulgaria, onde están a chegar masivamente, non teñen recursos para ocuparse do seu mantemento nin para integralos nun mercado de traballo.

-É realista esperar que a axuda ao desenvolvemento poña freo á onda migratoria?

-O debate sobre como aplicar a axuda ao desenvolvemento leva moitos anos producíndose. Os instrumentos que os países desenvolvidos teñen para mellorar a situación dos países de orixe están xa moi perfeccionados. Pero a eficacia que conseguen é a que conseguen. Non hai solucións máxicas. As solucións máxicas neste terreo pasarían por saltarse a soberanía deses Estados emisores, e iso non está exposto pola comunidade internacional así que sería inaceptable. Non me parece que podamos conseguir un desenvolvemento rápido deses países pola vía de incrementar a axuda.