O comisario Gil Arias (Sober, 1955) agarda no seu despacho na central da Axencia Europea para a Cooperación Operativa nas Fronteiras Exteriores dos estados da UE (Frontex), en Varsovia. A ventá é amplo. Desde esa especie de atalaia observa a cidade. Pode interpretarse incluso como unha metáfora da tarefa principal que realiza o organismo do que é director adxunto e ao que se incorporou en xaneiro do 2006: «Apoiar aos estados membros que teñen que facer fronte a unha presión desproporcionada da inmigración ilegal mediante a posta en marcha de operacións conxuntas. Pero a prioridade non é o control da fronteira, é evitar que os que cruzan ata aquí morran no mar». De feito, agora o Frontex está a se someter a unha avaliación interna tras a que podería dar un xiro no seu mandato para enfocalo ao salvamento porque, como explica Gil Arias, «non hai actualmente ningún organismo europeo que regule o rescate».

-Aínda que non é a súa función, ¿realizan xa labores de rescate?

-Durante os últimos tres anos o problema xa non é a elevada taxa de inmigración irregular en Lampedusa, a illa máis próxima a Libia. Lamentablemente o grave é que hai moitas traxedias co afundimento de pateras. De feito, recordo o caso, ao final do 2013, de dous barcos onde morreron todos os seus ocupantes. Dentro da operación Tritón que leva a cabo a axencia e que foi posta en marcha en novembro, o 85 % das persoas que chegaron a Italia foron en operacións de rescate porque os barcos nos que viaxaban estaban en risco de afundimento debido á sobrecarga.

-O debate sobre o cambio de funcións da axencia chegou a España. O ministro do Interior dixo que asumir o salvamento podería supor un un efecto chamada...

-Agora non hai un organismo que regule o rescate. Algunhas voces pregúntanse polo tema e hai oenegués que demandan que, en lugar de dedicar tantos fondos a protexer as fronteiras para crear unha Europa fortaleza, habería que dedicar máis recursos ao rescate. Pero agora nin a UE ten un mandato legal para xestionar o rescate.

-Os conflitos en países como Siria, Iraq, Libia... ¿Dispararon as entradas de inmigrantes?

-No 2014 rexistramos 283.000 cruces de fronteira en Europa, unha cantidade tres veces maior que a do ano anterior e que duplica o número dos que cruzaron no 2011, xusto cando estalaron as primaveras árabes. Todo ese incremento se debe á guerra en Siria, polo despregamento do Estado Islámico en Iraq, os problemas que aínda hai en Afganistán, Somalia, Eritrea ou Mali. Na maior parte dos casos terían dereito a pedir o asilo. Máis do 80 % das persoas que cruzan a Europa na actualidade son refuxiados, non emigrantes económicos. Esta mañá escoitaba na radio que se incrementaron incluso as peticións de asilo en España, aínda que están moi lonxe das que se formulan en Suecia ou Alemaña. Ambos os países acumulan a metade das peticións de asilo.

-¿Poida que entre esa avalancha de refuxiados cheguen a Europa os chamados lobos solitarios?

-Non consta que haxa lobos solitarios, pero hai autoridades nacionais como as de Italia que indican que poderían vir camuflados entre inmigrantes. O risco pode existir, pero non temos unha información sólida sobre iso.

-¿A inmigración ilegal debería tratarse como un problema do conxunto da UE, non só dos países que a sofren máis de cheo?

-É verdade que os países do sur, por onde se producen a maior parte das entradas, deben de facer un esforzo maior que os do norte, pero estes últimos contribúen a esa carga achegando diñeiro a través dos orzamentos que Bruxelas dedica ao problema. Ademais, son moi poucos os que quedan nos países do sur. Non é lóxico, por exemplo, que un sirio quede en Grecia.

«Por unha viaxe en barco chatarra a Italia pagan 7.000 euros»

As mafias que controlan as rutas de entrada a Europa son a espada de Damocles das autoridades. Como explica Gil Arias, son elas as que o controlan absolutamente todo: «Son as que capitalizan todo porque para elas é moi lucrativo. Por unha pasaxe nun barco chatarra de Turquía a Italia pagan 7.000 euros. Tendo en conta que en cada un poden ir uns 400, pode verse o dineral que poden sacar».

-¿Non poden controlarse dalgún modo?

-É moi complicado porque operan onde as autoridades europeas non teñen acceso. O control hai que confialo á actuación das autoridades locais. Pero nos países de orixe adoita haber unha gran inestabilidade, polo que controlar a inmigración é algo que resulta impensable. Logo en estados de paso como Turquía ou Libia as autoridades teñen outras prioridades. Por exemplo, en Turquía de cando en cando tratan de evitar os fluxos. En Libia non hai autoridade. E nalgúns casos son os propios axentes os que están involucrados. Gadafi estaba implicado no alimento desas viaxes. Agora continúan os grupos tribais. É unha industria máis.

-¿Como é a colaboración con Marrocos?

-Polas noticias que temos, aínda que as autoridades españolas terán mellor información, consta a colaboración. Non podemos contar iso das alxerinas. Pero en agosto houbo dous ou tres días nos que chegaron bastantes pateras. Polo que contaban os que chegaban nelas parece que foron os marroquís os que lles animaron a saír. Pero en xeral hai colaboración.

-Grecia ameazou aos responsables da UE con abrir as súas fronteiras no caso de que non aceptasen as súas demandas. ¿Parécelle unha bravuconada ou non?

-Non é unha cuestión de abrir ou non as fronteiras. Teñen as portas abertas porque cando pasan a fronteira ábreselles un rexistro e poden marcharse. Aínda cando había centros pechados, pola escasa capacidade que tiñan deixábanlles marcha e tiñan 30 días para abandonar o país. As declaracións do ministro non teñen maior transcendencia.