Inmigración e integración nun mundo globalizado

(18/11/2011)

Inmigración e integración nun mundo globalizado

Tania Sacoto Sánchez (*) Columnista invitada

Os eventos da historia recente de Europa puxeron outra vez en primeiro plano o debate ao redor da integración dos inmigrantes no contexto da sociedade occidental. En efecto, a declaración oficial do fracaso do multiculturalismo realizada por Angela Merkel no outono anterior deu ao traste con setenta anos de esforzos de integración social dos organismos encargados de xestionar a inmigración.

É significativo que, ante semellante declaración, non se expuxo unha alternativa de xestión desde as sociedades receptoras. Doutra parte, os recentes e dramáticos sucesos de Oslo e Londres que coparon a prensa mundial (do primeiro rexístranse 93 mortes e do segundo 5) dan a medida dos niveis de conflitividade alcanzados, así como do risco que para Europa representa a presenza dun reducido pero eficiente activismo de corte fascista, dun lado; e de guetos fóra de control, doutro.

Consígnaa que inspirou a IV Cume dos ministros de inmigración da Unión Europea (Zaragoza, primavera de 2010) "Só a integración garante a paz social", parece desvanecerse na néboa da incerteza. Como colofón de todo o anterior, as últimas modificacións na aplicación do Tratado Schengen que reactivan os controis fronteirizos entre os Estados membros supón, sen dúbida, un retroceso significativo fundado na eterna e insalvable contradición entre políticas migratorias e procesos de integración.

Esta restrición no uso do espazo no plano xeográfico está contrarrestada pola ampliación do concepto de cidadanía no plano simbólico. En efecto, desde España inaugúrase un escenario político distinto propiciado polos movementos sociais que alcanzou xa dimensións planetarias.

En relación á xestión da inmigración, o movemento 15 M propón a incorporación do concepto "cidadanía sen restricións", así como a nulidade da Lei de Estranxeiría (Manifesto Feminista do 15 M, 2011). Na Europa actual, a amplitude e complexidade dos conflitos que gravitan ao redor dos procesos de integración dos inmigrantes desbordan os criterios de asimilación/adaptación que dominaron ata hai pouco no ámbito do académico e o político.

Pola intensificación dos conflitos, pola severidade coa que actúan os poderes fácticos encargados de xestionar a inmigración e pola confluencia de intereses entre movementos sociais e comunidade de inmigrantes (unha das consignas do 15 M reza: "Todos somos ilegais"), é posible afirmar que estamos ante unha progresiva atomización dos elementos formais instituidos da integración e, ao mesmo tempo, ante procesos de integración que funcionan á marxe do instituido, pero perversamente, isto é, xogando coa norma, aproveitando a súa maleabilidad como paliativo para resolver a inmediatez do cotián.

É a existencia deste lugar á marxe, que opera como potencia instituyente do social, o que permite facer unha revisión dos procesos de integración. Usualmente os estudos e a consecuente in/habilitación dos inmigrantes realízanse desde as achegas económicas que producen tanto para as sociedades xeradoras da diáspora canto para as receptoras.

No noso país contamos cos datos que nos ofrece semestralmente o Banco Central do Ecuador en relación ás remesas que envían. Mutatis mutandis, desde as sociedades receptoras constantemente examínanse as  relacións custo/beneficio e os niveis de risco que a súa presenza/ausencia representa. Con todo, o carácter transnacional da diáspora non se reduce a iso. Ao contrario, constrúese cotidianamente nesa zona fronteiriza na que se establecen as relacións entre os individuos para xerar novos espazos de comunidade que lles permiten restituírse como suxeitos nos novos contextos.

(*) Historiadora da Arte. Psicóloga Organizacional. Candidata a Doutora pola Universidade Complutense de Madrid en Migracións Internacionais e Integración Social.