Inmigración: España sae gañando

Inmigración: España sae gañando

Os traballadores estranxeiros, satanizados na recente campaña electoral polo crecente populismo xenófobo, achegan máis ás arcas do Estado do que reciben. Os datos desmenten os tópicos rueiros

MARÍA BRUQUETAS E FRANCISCO JAVIER MORENO 23/05/2011

O populismo xenófobo converteuse en compoñente ineludible da escena política nun bo número de países europeos. Aproveitando a erosión dos referentes políticos tradicionais do eixo esquerda-dereita, estas forzas políticas introduciron con éxito o tema da inmigración na axenda política con obxecto de capitalizar o crecente malestar da cidadanía. Os sentimentos de desencanto dos cidadáns non acertan a atopar un referente ideolóxico e político que lles dote de sentido, o que abre un considerable nicho electoral para aqueles que sexan capaces de canalizar a forza da indignación (A política paralizada polo medo, Germán Cano, O PAÍS, 13-5-2011). O inmigrante é utilizado como catalizador da incerteza e da percepción de vulnerabilidade que afecta ás sociedades posindustriales contemporáneas. Neste contexto os argumentos de que os inmigrantes son responsables dos principais problemas sociais (inseguridade, desemprego), abusan dos sistemas de protección social, ou que supón unha carga para o Estado de benestar da sociedade receptora, pasan a formar parte dun discurso con amplo eco social.

Durante a pasada campaña electoral a utilización do discurso antiinmigración por determinados partidos e "empresarios políticos" fíxose particularmente visible nalgúns municipios de Cataluña. A pesar do seu carácter localizado, este fenómeno debería ser observado con preocupación xa que podería estar sinalando unha tendencia da política española nos próximos anos. A experiencia doutros países europeos móstranos como o afloramento do populismo xenófobo vén reorganizar radicalmente o mapa político dun país: non só introduce unha nova forza no mercado político, senón que leva un cambio de estratexia no resto dos partidos que ven tentados de incorporar parcialmente os obxectivos e o estilo dos populistas. A consolidación deste tipo de partidos ten ademais unha influencia considerable sobre as políticas públicas, como resulta claramente visible estes días nos casos de Italia, Francia ou Dinamarca.

Froito do vertixinoso aumento da inmigración experimentada na última década, algo máis do 12% da poboación residente actualmente en España é estranxeira. O verdadeiro efecto chamada destes inmigrantes, na súa maioría de países en vías de desenvolvemento, hai que buscalo no modelo de crecemento económico vixente no noso país durante os últimos lustros, baseado no desenvolvemento de sectores de actividade intensivos en factor traballo e baixa produtividade (construción, agricultura). O déficit de coidados producido pola crecente incorporación da muller ao mercado laboral, insuficientemente apoiada polo Estado de benestar, xerou tamén unha forte demanda de man de obra feminina para o sector doméstico.

As análises do impacto destes fluxos migratorios sobre a economía e as finanzas públicas españolas arroxan un balance claramente positivo. A inmigración contribuíu ao desenvolvemento do noso país, favorecendo o crecemento do emprego e permitindo a supervivencia de importantes sectores da economía española. No ámbito concreto do Estado de benestar, os inmigrantes actuaron tamén como contribuíntes netos, fundamentalmente pola súa maior mocidade e alta taxa de actividade. Un dos exemplos máis evidentes refírese ao sistema de Seguridade Social. Na actualidade, menos do 1% dos perceptores de pensións son estranxeiros, aínda que estes representan máis do 10% dos afiliados. A pesar de que o desemprego está afectando de xeito particularmente importante á poboación estranxeira (cunha taxa de paro superior ao 30%, fronte ao 18% dos autóctonos), a porcentaxe de estranxeiros afiliados ao INSS permaneceu practicamente invariable durante os últimos anos. Así, o sistema de Seguridade Social non incorreu en déficits, como ocorrera en anteriores períodos de crises, pese ao substancial incremento da factura das prestacións por desemprego.

Os efectos netamente beneficiosos da inmigración para as arcas da Seguridade Social reprodúcense no resto de ámbitos do benestar. A proporción do gasto social dedicado á poboación inmigrante foi crecendo nos últimos anos (do 1% do gasto sanitario e educativo en 2000, ao 5% e 6% respectivamente en 2007), aínda que segue sendo considerablemente inferior ao seu peso relativo na poboación total. O uso que os estranxeiros fan do sistema sanitario é inferior ao da poboación española (consultan un 7% menos ao médico de cabeceira e un 16,5% menos ao especialista). Ademais, a pesar de que as taxas de pobreza de latinoamericanos, africanos e asiáticos son substancialmente superiores ás dos autóctonos (máis do 30% deles atópanse por baixo do limiar do 60% da mediana da renda, fronte a algo máis do 18% dos españois), en 2008 os estranxeiros representaban tan só o 11,2% de perceptores de rendas mínimas de inserción, e o 13,7% dos usuarios dos servizos sociais.

Con todo, a pesar da achega claramente positiva que a inmigración supón para o Estado de benestar, a opinión pública española tende a percibir aos inmigrantes cada vez máis como "acaparadores" de recursos públicos. Así, a porcentaxe de persoas que cre que os inmigrantes reciben do Estado "máis" ou "moito máis" do que achegan pasou do 36% en 2006, ao 52% en 2008. Máis da metade dos enquisados opinaba tamén que, a igualdade de ingresos, os inmigrantes reciben máis axudas escolares que os españois, e un 46% compartía esta mesma opinión en relación coas prestacións sanitarias. En 2008, a maioría da poboación española mostrábase, por primeira vez, partidaria de restrinxir a entrada de inmigrantes ao noso país.

Aínda que as actitudes de rexeitamento á inmigración son máis frecuentes entre persoas con baixo nivel educativo e económico, maior relixiosidade, maior idade e/ou orientación ideolóxica máis conservadora, a experiencia doutros países demóstranos que o apoio a partidos populistas xenófobos procede de sectores sociais moi diversos, incluíndo a desencantados cos partidos tradicionais. A crecente actitude de desconfianza cara aos inmigrantes constitúe así un potencial caladoiro de votos para "empresarios políticos" dispostos a aplicar unha estratexia populista xenófoba.

A concentración de poboacións de orixe inmigrante en determinados barrios e municipios deu, sen dúbida, lugar a desaxustes entre demanda e oferta de prestacións e servizos de protección social, o cal tradúcese en masificación e deterioración da calidade de devanditos programas, algo directamente observable polos residentes destas zonas que tenden a responsabilizar aos recentemente chegados de devandita degradación. Ante esta situación, a intervención das Administracións públicas resulta crucial para reducir a percepción de competencia por recursos escasos que alimenta actitudes xenófobas. Ante unha débil resposta pública pode acelerarse a desafección das clases medias polos servizos públicos, así como un aumento do rexeitamento cara aos novos residentes por parte daqueles segmentos da poboación autóctona que continúan dependendo dos esquemas públicos de protección social. A consecuencia de ambos os procesos é a perda de lexitimidade do Estado de benestar, e xa que logo o cuestionamiento da súa sustentabilidade no medio e longo prazo.

A chegada das poboacións de orixe inmigrante debería ser considerada como unha oportunidade para identificar os puntos débiles do noso sistema de protección social. Aproveitándose destas debilidades e contradicións, o populismo sintoniza coas inquietudes dunha parte da cidadanía, pero as solucións que propón non resolven os problemas de fondo, tan só estigmatiza aos inmigrantes. Os Gobernos rexionais e locais xurdidos das urnas nas eleccións de onte, en colaboración co resto de Administracións públicas, teñen ante si, xa que logo, un dobre reto: articular políticas que dean respostas efectivas aos novos desafíos expostos pola inmigración, e garantir a sustentabilidade futura do Estado de benestar.