O vermú pode ser doce e amargo. A Francisco Castros gústalle saborealo amodo para acharlle o punto. Tómao lentamente xunto á barra do bar Basilea, en Vielha, capital do val de Arán. Faino antes de comer. Non ten présa. A vida lanzoulle un revés e agora está no paro. Atópase xusto no mesmo punto do que partiu hai dezanove anos, cando con só vinte se viu obrigado a facer as maletas e deixar Camelle para buscar unha vida mellor. Elixiu este val do Pirineo, como outras decenas de galegos, porque a construción era ata hai uns anos un paraugas baixo o que se acubillaban os novos traballadores que, aos poucos, foron levantando cada un dos nove municipios que compoñen Arán. No 2010, en base aos datos que manexa o Instituto de Estatística de Cataluña (Idescat), había censados na comarca 493 habitantes nacidos en Galicia, un 4,8% do total.

Aínda que o número descendeu. Hai dez anos eran 617, a maior comunidade formada por non cataláns dentro do val de Arán.

Pero foron a menos. Porque Francisco, o mesmo que moitos traballadores da construción, o que foi un dos sectores punteiros na economía do val despois dos servizos, volverá facer as maletas. Hoxe xa está de volta en Galicia, en Camelle. Está á espera de formalizar un contrato en Suíza a través dun familiar. Co afán de empezar outra vez de cero. «Viñen para traballar na construción, logo fun policía municipal, marchei a Alacante e ao volver montei unha empresa de construción», relata. O problema foi cando o sector se esborrallou «e non houbo forma de cobrar, agora estou na rúa sen paro e sen nada», di.

Empresas

O pau foi especialmente forte para os galegos. «Antes había unhas 150 empresas da construción no val. Moitas eran pequenas, pero agora hai unhas 42 e un 70% son de galegos», explica o empresario Mario Vázquez, dono da construtora Galiarán. Ademais, explica Francisco, a chegada de persoal estranxeiro botou por terra os prezos, sobre todo cando o volume de traballo comezou a baixar. «Traballan por moi pouco e hai algúns que viven varios nun piso e claro», comenta. No 2000, o número de estranxeiros era de 388, pero no 2010 multiplicaban por cinco ao número de galegos.

A desaparición de compañías e a caída do negocio construtivo viño acompañada dun éxodo de traballadores cara a outras zonas. Só os que compraran unha vivenda para tratar de botar raíces manteñen o padrón no val. Fuentes do Concello de Vielha-Mijaran, a capital do val, aprecian tamén o descenso de galegos na comarca que constatan as cifras. «Durante o último ano, no 2010, observamos como moitas parellas que chegaran hai pouco, elixiron irse», explican.

É algo que tamén observan os propios traballadores do ramo. «Polo momento, quedo aquí, pero houbo moitos que marcharon porque falta traballo e cando non hai hai que marchar», explica un obreiro de Cuntis que vive agora en Bossot.

Talvez por iso, as estatísticas do paro resultan equívocas á hora de observar os efectos do parón da construción no val. E é que, segundo un informe sobre o paro en Cataluña realizado en base aos datos da EPA, o índice de desemprego da comarca de Arán está en torno ao 5%. A razón é que cando os emigrantes que viñeron a traballar deixan de estar ocupados, volven marchar.

A realidade, lonxe da estatística, pálpana cada día os que viven aí. O escenario cambiou moito. «Aquí había moita obra», explica Francisco, ou Paco, como lle chama o seu amigo Manolo Pose, o propietario do bar, un veciño de Vimianzo que investiu todos os aforros que gañou en Suíza en levantar a casa de comidas.

«Aquí traballábamos moito cos obreiros. Tiven aos dunha empresa galega que veu aquí para facer ou túnel comendo durante dous anos», explica o hostaleiro. E mentres, mira agora cara a un comedor no que conta cunha man as mesas que se lle enchen cada día. O negocio xa non é o que era, pero non se expón marchar. Aí teno todo.

Xunto á barra do bar tamén está a tomar unha cervexa Manuel Pérez. É de Vimianzo, traballou en Suíza 17 tempadas ata que chegou ao val de Arán en 1995. Escoita falar de Suíza. «E non haberá un traballo por alá», di. Aínda que comprou piso aí, as contas non lle dan. Cobra a axuda familiar, pero iso non lle chega nin para a hipoteca. É canteiro, pero agora non hai que facer na obra. «Nos últimos dous anos vos soldos baixaron á metade», explica.

Hostalería e servizos

Máis optimistas son os que traballan en sectores como a hostalería ou os servizos sociais. Adriana, que chegou hai catro anos; Diana, que o fixo fai seis, e Josefa, que leva xa 17, están nun centro de maiores de Vielha. Habitualmente reúnense nunha cafetería do centro. Aí, no Coto Marzo, traballa outra de veciña nacida en Vimianzo, Mónica. Aí falan de como lles cambiou todo.

«Aquí polo menos chegas a ser mileurista, alá en Galicia non», din. E Adriana resalta que en Arán unicamente tardou un mes en ter un traballo fixo. Gañan máis, pero os prezos son máis altos. O custo dos pisos, por exemplo, varía entre os 2.000 e os 2.900 euros por metro cadrado.

Oito euros a hora

A caída da construción tirou por terra os prezos. Fuentes do sector explican que un oficial de primeira está a cobrar uns oito euros a hora, e un peón, seis. En servizos sociais, o soldo está sobre mil euros netos.