A inmigración rompe medio século de despoboamento da España rural

(05/10/2010)

A inmigración rompe medio século
de despoboamento da España rural


04.10.2010 MADRID David Page 4
A chegada de poboación estranxeira nos últimos quince anos logrou romper o preocupante despoboamento que as zonas rurais españolas sufriron durante medio século.

O campo español estaba morrendo de soidade, de puro abandono. A poboación rural española foi crecendo sen pausa durante toda a primeira metade do século XX. Desde a década dos 50, en cambio, o éxodo á cidade foi baleirando os pobos. O paso da alpargata ao 600, a localización na cidade dos sectores que ofrecían uns ingresos máis elevados, o progresivo declive do emprego na agricultura, o evidente atraso en servizos e oportunidades fóra da cidade... estaban desangrando de xentes o campo.

A inmigración veu a revolucionar tamén a España rural do século XXI. A chegada masiva de estranxeiros nos últimos quince anos rompeu co afogamento demográfico que padecían os municipios rurais (con menos de 10.000 habitantes). A década entre 1991 e 2001 pechábase co primeiro incremento de poboación rural no medio século, cun leve crecemento do 0,4%. E a primeira década do novo século, en vésperas xa de terminar, consolidou, e ata, disparou o fenómeno, segundo revela un recente estudo elaborado por profesores da Universidade de Zaragoza.

A nova poboación inmigrante concentrouse maioritariamente nas grandes cidades, singularmente nas súas periferias, por razóns económicas: a cidade segue sendo fonte principal de emprego. Pero non só. "Entre os anos 2000 e 2008 produciuse a gran eclosión da inmigración en España e a presenza de inmigrantes tamén creceu dunha forma espectacular na España rural", subliña o informe. De feito, do 1,8% que representaban en 2000 os inmigrantes na poboación rural total pasouse ao 9,3% en 2008. Aproximadamente dúas terceiras partes do incremento da poboación nos municipios españois de menor tamaño débese ao crecemento neto da cifra de estranxeiros recibidos.

22 provincias despobladas
O informe dos docentes da Universidade de Zaragoza, publicado polo Real Instituto Elcano, disecciona o comportamento demográfico das 22 provincias españolas que entre 1991 e 2008 acumularon descensos na súa poboación rural. En todas elas, o peso dos inmigrantes en relación ao conxunto da poboación está moi por baixo da media da España rural (do 5,8%, fronte ao 9% do conxunto dos municipios rurais españois), aínda que creceu substancialmente (só representaba o 1,3% en 1991 e 1,8% en 2000).

A década entre 1991 e 2001 pechábase co primeiro incremento de poboación rural no medio século, cun leve crecemento do 0,4%. E a primeira década do novo século, en vésperas xa de terminar, consolidou, e ata, disparou o fenómeno.

Grazas á inmigración, nove desas 22 provincias (Albacete, Cidade Real, Córdoba, Cuenca, Huesca, Xaén, Salamanca, Teruel e Zaragoza) conseguiron desde o ano 2000 reverter a tendencia e elevaron a súa poboación rural. Mentres que os pequenos municipios deste grupo de provincias perderon un 0,5% dos seus habitantes na década dos 90, nos últimos anos puideron incrementar a súa poboación un 0,4%. Os autores do estudo elaboraron unha simulación da evolución demográfica se non recalasen estranxeiros nestes lugares: sen inmigración a poboación rural non só non crecería, senón que minguaría outro 0,4% desde 2000 nestas provincias.

Outras 13 provincias, en cambio, mantiveron taxas negativas na última década (Asturias, Ávila, Badaxoz, Burgos, Cáceres, A Coruña, León, Lugo, Orense, Palencia, Pontevedra, Soria e Zamora). Este segundo grupo de territorios perderon un 0,6% da súa poboación rural. Sen inmigración, este descenso agravouse ata o 0,9%. Os estranxeiros tamén melloraron a súa demografía. Pero non o suficiente.

"A inmigración tivo un carácter crucial para frear o despoboamento na España rural. Na súa ausencia, a perda de poboación nestas provincias, as que se enfrontan a maiores problemas deste tipo, sería aínda maior e moi similar á da última década do século XX", sentencian os autores. De feito, a inmigración é directamente responsable do 83% do cambio demográfico nas 22 provincias analizadas no estudo (e nalgúns territorios a súa contribución supera o 90%).

O campo chama (só) ao inmigrante
O emprego segue concentrándose na cidade. Os inmigrantes elixen moi maioritariamente as urbes e arredores como lugar de destino. Con todo, os recentemente chegados tamén atoparon no campo español atractivos suficientes. A emigración á cidade do século pasado provocou que o medio rural padeza unha estrutura demográfica profundamente envellecida, o que a fai incapaz de substituír por si mesma á poboación local que se retira da actividade laboral.

Sen man de obra autóctona suficiente xérase unha demanda (insatisfeita) de emprego para actividades moi intensivas en traballo como a hortofruticultura, o turismo, a construción..., e tamén para labores como a axuda doméstica e o coidado de anciáns. Ademais, ata cuns ingresos menores aos que ofrece (ou ofrecía) a cidade, o inmigrante atopa rendas máis altas nos municipios rurais españois que nos seus países de orixe.

"A revitalización demográfica da España despoblada pasa por un fluxo migratorio sostido nos próximos decenios", advirte un estudo da Universidade de Zaragoza

A pesar da crise, os españois non volveron ao campo. Cos datos de desemprego desbocados desde fai dous anos, a repartición dos traballos non variou substancialmente. Os españois parece que renunciaron para sempre aos traballos máis duros e peor remunerados (entre eles, os labores agrícolas) e deixaron paso ao inmigrante.

"Os datos proban que a crise non está provocando substitución de traballadores españois por estranxeiros. En case todas as ocupacións nas que os españois perden ocupados, tamén os perden os estranxeiros. Non está habendo substitución", explica Miguel Pajares, profesor de Antropoloxía Social da Universidade de Barcelona e autor do informe Inmigración e mercado de traballo. Os inmigrantes concentraban o 33% do traballo non cualificado antes da crise, e hoxe copan o 36%. Segundo os expertos, a volta dos traballadores españois á agricultura non pasa da anécdota, e en todo caso, circunscríbese a labores temporais (vendima, recollida de colleitas de tempada...). Non hai regreso masivo dos nativos aos labores agrícolas.

Problemas do pobo baleiro
O despoboamento é o peor dos problemas do campo español. Todo son desvantaxes. A escaseza de poboación no medio rural fai que as poucas empresas alí instaladas perdan as súas vantaxes competitivas fronte ás zonas urbanas con alta densidade empresarial; a diminución dos habitantes provoca unha depreciación do valor dos activos ao profundarse o seu carácter periférico; e o abandono dun territorio xera un desgaste (por desuso) das infraestruturas e outros activos para cuxa recuperación farían falta investimentos moi elevadas. A inmigración pode chegar a paliar (estao facendo xa de facto) os efectos de todos estes problemas.

"A revitalización demográfica da España despoblada pasa necesariamente por un fluxo migratorio sostido nos próximos decenios, o cal só pode garantir a súa suficiencia na medida que estea integrado por persoas provenientes do exterior", conclúen os profesores da Universidade de Zaragoza. "O futuro demográfico das zonas rurais máis despobladas depende crucialmente da inmigración".