Medio século facendo as 'europas'

(20/07/2010)

Medio século facendo as 'europas'

Os primeiros emigrantes galegos en Suíza instaláronse no país alpino cara a 1960

DANIEL SALGADO - Santiago - 20/07/2010

Foi o único país europeo que escapou á devastación da Segunda Guerra Mundial. As súas fábricas, intactas e maioritariamente instaladas na zona de fala alemá, nunca deixaron de funcionar. Os primeiros galegos que alí aterraron fixérono cara a 1959, dous anos antes de que Suíza e a España franquista asinasen un acordo migratorio, para achegar man de obra ao espectacular aumento das exportacións do país alpino. Medio século máis tarde, 35.000 galegos con dereito a voto e, aproximadamente, un total de 50.000 cidadáns nacidos en Galicia residen na Confederación Helvética. Conforman a oitava comunidade estranxeira do lugar.

Pero a historia desta diáspora aínda está por escribir. "Aquí sempre se fala moito da emigración, pero cando vas mirar, apenas existe nada investigado", lamenta Xurxo Martínez Crespo. Só as correntes de persoas que, a principios da pasada centuria, dirixíronse a Cuba e Arxentina foron auscultadas polos expertos. Galiza en Suíza. Aspectos dunha emigración, que coordina o profesor Luís Calvo e no que participa o propio Martínez Crespo, intenta pescudar como os galegos  se buscaron a vida na Europa da posguerra.

"En 1957 ó 1958, xa ninguén emigraba a América, quitado a Venezuela", expón Crespo. As factorías de Centroeuropa atraían entón aos traballadores do sur. A Suiza foron os italianos, os máis numerosos, os primeiros en chegar. Con todo, cando a comezos dos sesenta o Goberno democratacristiano de Italia comenzou a defender con máis afán os dereitos dos seus cidadáns emigrados a, por exemplo, poder levar ás súas familias ou gozar de maior liberdade de movementos, as  tornas cambian.

Ao franquismo non lle preocupaban tanto os seus propios exiliados económicos, maioritariamente galegos. As condicións que estes sufriron en Suíza casaban pouco e mal coa autodenominada "democracia máis antiga de Europa". Para evitar a burocracia do Instituto Español de Emigración, o órgano fundado en 1956 co obxectivo de xestionar os fluxos migratorios, os empresarios suízos recorrían a miúdo aos inmigrantes ilegais. Aqueles galegos arribaban á gran industria helvética sen cualificación e durmían en barracóns pegados ás factorías. "Comían alí, vivían na fábrica e era unha emigración fundamentalmente masculina", recorda Martínez Crespo. O proletariado galego tardaría aínda varios anos en percibir as bondades dun parlamentarismo e unhas liberdades formais que só operaban para os suízos de nación.

"Nas empresas entregábanlles un manual sobre como se tiñan que comportar en Suíza", explica o estudioso. No libro, editado pola Confederación Intersindical Galega e que se presentará no Festigal de Santiago, reproducen un Breviario para a man de obra española que repartía a Brown Baveri, de Baden. Ademais de prescribir "respecto ás leis e costumes, disciplina rigorosa, responsabilidade e calidade no traballo", o documento engade os puntos das íes: "Os estranxeiros domiciliados en Suíza están acollidos ao beneficio da liberdade de opinión política, reunión ou asociación [...] non poden, con todo, exercer ningunha actividade de carácter político, competencia exclusiva do cidadán suízo". As activas células do Partido Comunista español nas fábricas da Europa do norte desenvolvíanse na clandestinidade. "O anticomunismo histórico de Suíza aparecía", sinala Crespo, "non por nada Suíza foi o primeiro país en recoñecer o réxime de Franco". Tamén aparecía a xenofobia. "O tópico di que agora os galegos son moi valorados, pero sufriron campañas racistas", se explaya, "e se agora quérennos, é por razóns xenófobas: se escollen entre un albanés, un musulmán e un galego, os suízos quedan co galego".

Só cara a finais dos anos sesenta, aquel éxodo laboral galego saíu do mundo industrial. Novas remesas de emigrantes dirixíronse ás zonas de fala francesa -capital Xenebra- do país e ocuparon empregos no sector turístico. "Nunca houbo unha integración real dos emigrantes galegos, ao contrario que en Latinoamérica; debeuse, sobre todo, por mor da distancia idiomática". Pero, a pesar das dificultades, os retornados de Suíza non abundaron. "Os fillos de galegos nacidos alá xa non queren regresar", resume Xurxo Martínez Crespo, "porque aquí non hai traballo. A un natural de Arxentina, vivir aquí de aluguer por 300 euros e sanidade gratis pódelle apetecer. A un suízo, non". E dos que volveron, algúns daqueles que fixeran as maletas nos primeiros sesenta, moitos fixérono directamente á Costa do Sol.